A Cibdá Romana de Armea

A belida Allariz, amais do seu monumental núcleo urbano declarado Conxunto Histórico-Artístico conta con outro conxunto igualmente así considerado: a Comarca de Santa Mariña de Augas Santas, entre os vales dos ríos Arnoia e Barbantiño. Razóns dabondo hai para que así sexa e poderemos citar coma méritos o contar coa igrexa románica de Santa Mariña (s. XII) , o pazo de verán do Bispo (s. XVIII), a Fonte da Santa (s. XIX), unha calzada romana, Camiño Xacobeo da Prata, basílica inacabada da Asunción (s. XIII) co Forno da Santa na súa cripta, as Pioucas da Santa, a Santa da Pedra (s. XVIII) e o abraiante asentamento castrexo e romano de Armea (ou Armeá). Por todos estos lugares prodixiosos discorrerá a nosa andada. Amais de Allariz o roteiro tamén vai polos concellos de Paderne de Allariz, Taboadelo e Baños de Molgas.

Se comezamos no mesmo centro de Santa Mariña, indo cara ao Forno da Santa, iremos atopando os seguintes sobranceiros elementos:

-Casco urbano histórico de Santa Mariña.

O ano 2007 remozouse soterrando os cableados e renovouse o enlousado das súas rúas.

-Igrexa de Santa Mariña.

A fábrica da igrexa actual é románica de finais do século XII e comezos do XIII. A torre do reloxo e campás, así como os pináculos de remate da fachada e as cúpulas das torres das rúas laterais son barrocas do s. XVIII.

-Pazo de verán do Bispo.

Foi encargado por Muñoz de la Cueva a principios do século XVIII sobre diversas construcións anteriores. Actualmente é Casa Parroquial.

-Fonte da Santa.

A fonte actual, unha das tres que segundo a lenda brotaron ao rebotar a cabeza da Santa ao ser cortada, mandouna construír o bispo Iglesias Lago a mediados do século XIX.

-Calzada romana.

Trátase dunha derivación da Vía XVIII do itinerario de Antonino que desde Allariz por Frieira, Roiriz, Turzás e Santa Mariña conduce ao val da Rabeda con dirección a Ourense. Na Idade Media foi utilizada polos peregrinos que percorrían a Ruta da Prata.

-Basílica da Asunción.

Din os carteis que hai ao carón dela: “A Basílica da Asunción foi declarada conxunto monumental en 1955. Comezou a construírse a finais do s. XIII con obra románica avanzada e abondonouse inconclusa, tal e como está hoxe, na primeira metade do s. XIV, coincidindo coa decadencia dos templarios, promotores da súa construción. No centro da teórica nave atópase a saída da cheminea do forno da cripta.

A cripta, coñecida como “Os Fornos”, relaciónase cos chamados “monumentos con forno e pedra fermosa”, propios da etapa final da cultura castrexa do noroeste. A tradición sitúa aquí o martirio de Santa Mariña, condenada a morrer abrasada e a que San Pedro sacou por un pequeño furado na parte superior do forno. Trataríase dunha edificación de grande antigüidade -castrexo final ou galaicorromano- con finalidade termal.”

-Pioucas da Santa.

Son dúas pías de pedra que hai entre a Basílica da Asunción e o Castro de Armea e que segundo a lenda, aquí arrefriou o corpo de Santa Mariña unha vez que San Pedro a rescatara do forno. Suponse que era un antigo lagar para obter aceite, pero en realidade non se sabe cal era a súa función.

-Castro e Cidade de Armea.

Nos anos 50 do pasado século, D. Francisco Conde-Valvís levou a cabo no monte das Muredellas ou dos Pendóns unha excavación arqueolóxica no que foi un asentamento inicialmente castrexo e logo romano, cunha cronoloxía entre os séculos III a.C. e o IV d.C. O recinto abrangue unha extensión de 357 por 169 metros, situándose o castro no curuto e asentándose a vila romana na aba do nordeste.

Do ano 2011 ao 2017 os traballos arqueolóxicos tiveron un decisivo pulo por parte do Grupo de Estudos de Arqueoloxía, Antigüidade e Territorio da Universidade de Vigo (GEAAT) que puxeron a vista un entramado urbano de rúas pavimentadas, rede de saneamento, canles de evacuació de augas pluviais, restos de casas de dous pisos, un adro porticado con presencia de tres columnas e dúas “domus”.

-Camiño Xacobeo da Prata.

Este vieiro pasa a carón do Castro de Armea, pero hai que aclarar que orixinariamente esta calzada, que iba do sur ao norte de Hispania, ligaba Augusta Emerita (a actual Mérida) con Asturica Augusta (Astorga), onde remataba, sen prolongación a Santiago de Compostela.

-A Santa de Pedra.

Esta escultura pétrea data do ano 1790, chantada no medio dunha carballeira e segundo a tradición, o penedo sobre o que se asenta e que ten un oco frontal, sempre ten auga curadora. Está en terras do concello de Paderne de Allariz.