A terra dos homes francos

Nos montes de A Paradanta érguese un dos máis importantes santuarios marianos de Galicia e incluso do norte de Portugal. É tal a devoción que se celebran dúas multitudinarias romarías ao ano: a de luns de Pascua, coñecida como “As Pascuíllas”, con procesións das virxes e santos (máis de 50) das parroquias da contorna, e logo está a de setembro na que se leva a Virxe en procesión nun carro engalanado tirado por bois cos ollos tapados e acompañamento de bailaríns de antigas danzas.

A imaxe da Santa parece ser do século VI e foi atopada agochada no Coto da Vella e que propiciou o posterior levantamento dun templo (séc. XI) nas cercanías do achádego (din que cargaron a Virxe nun carro tirado por bois cos ollos tapados e onde pararon ergueuse o santuario). A igrexa, primeiro baixo a orde de San Bieito, pasou logo a tutela da Orde do Císter, que construíron o templo actual no ano 1343 cun estilo románico tardío, na parroquia de Santa María de A Franqueira do concello de A Cañiza.

A nosa andaina arredor de A Franqueira, a terra dos homes francos ou libres, vai transcorrer por fragas, montes, aldeas e predios dos concellos de Covelo, Mondariz e A Cañiza. Comeza na aldea de A Lamosa (Covelo) na que nos internamos para ver a igrexa parroquial, un cruceiro que estaba policromado, petos de ánimas e antigos lagares de cera.

Seguindo o sentido horario da marcha, subimos cara o Coto Xabriña onde ten o seu nacedoiro o homónimo río, proseguindo a andada por piñeirais e monte baixo para acadar A Franqueira. Desde aquí baixamos, por terras de Mondariz, pola Vía Mariana (ruta de peregrinación que vai de Braga a Muxía), pasando pola aldea de Prado de Canda (Covelo) e atravesamos o muiñeiro río Xabriña pola pontella de Ponte Folón, arroupados por unha vizosa fraga de carballos, xardóns, salgueiros e ameneiros.

No derradeiro treito subimos por unha avesía corredoira que nos levará a parte baixa de A Lamosa e entre petos de ánimas e máis eiras da cera chegamos ao punto de inicio.