BIZKAIKO BASOAK. Lauzirikako artadia Bedartzandiko hegalean - I

Urregarai-Bedartzandi mendien kareharrizko moltsoa oso ezaguna da Bizkaiko mendizaleen artean. Bertatik, gainera, Ardoaren eta Arraionaren GR 38 ibilbidea igaroten da. Mendi politak izan eta ikuspegi ederrak eduki arren, horrek badauka bere iruntzia: mendi astinduak be badira, soilduak, naturearen aldetik txirotuak, hainbeste baso-lan suntsitzaile eta zugatz exotikoen artean. Guztiagaitik be, Bedartzandiko ipar hegalak harribitxi bat gordetzen dau, Lauzirikako artadi ederra, artadi kantabriarra, karstikoa, beste zugatz mota batzuk be gordetzen dituzana, bidean bazter zinez ederrak erakutsiko deuskuzana.

Bestalde, Urregarai (Santa Eufemi) eta Bedartzandi arteko bedartza zoragarriak be jastauko dozuz, eta handik Gipuzkoa eta Bizkaiko kostaldeko mendien ikuspegi zabal eta maitagarriagaz gozauko.

Jakina, aukera dogu Urregarai eta Bedartzandira igoteko, azken honen kasuan, Kurutzeganako lepotik mendi-hegiaren lerroari jarraituta. Gainera, hurreratu gaitekez Zapolako 36 gerrako lubakiak eta bunkerra ikustera, pagaditxu eder batean, horretarako hur dagoan Larrutz baserrira joanda.

Ibilbidean baso-bide (pista) zabalak dagoz, zaharrak eta barriak, baina azpimarratu beharrekoa da basoan zehar doan bidexka estua eta bitxia, Kurutzeganako lepoa artekoa; horixe da ibilbidearen tokirik gorena.


INFORMAZINO OSAGARRIA

ARTADI KANTABRIARRA

Itsasotik hurran, kareharrizko munoetan hazten da. Baso hosto-iraunkorreko basoa da berau, hostoak beti berde daukazana, oso sarria eta trinkoa, baso iluna. Klima epelagoa eta lehorrago baten lekukoa da. Gune eguzkitsu eta ondo drainatutako beheganean iraun dau, mendi karstikoetan. Izan be, kareharrizko lurretan ura arrakaletatik behera sartu eta desagertzen da. Artadi kantabriarra oso garrantzitsua da bai biogeografiaren aldetik bai ekologiaren aldetik, ze, bertan, arean be, habitat horretara bereziki egokitutako fauna eta landarak bizi dira.


BEDARTZANDI-URREGARAI ZELAN SORTU ZIRAN

Bizkaia eta Gipuzkoako mendi gehienak sortu ziran Iberiar plakak plaka eurasiarragaz talka egin ebanean (Orogenesi alpetarra), presinoaren ondorioz jagi ziran eta. Hori orain dala 80-5 miloi urte artean jazo zan. Prozesua ikusi daigun.


LEHENAGO ITSAS TROPIKALA IZAN ZIRAN

Gaurko Bizkaia eta Gipuzkoa itsaso tropikal baten azpian egon ziran orain dala 200 eta 40 milioi urte bitartean. Kostaldea Asturiasen, Errioxan eta Teruelen egoazan, eta lurralde horietan lurreko dinosauroek beren aztarnak itxi zituezan.

Jurasikoaren aldian, orain dala 200-150 miloi urte bitartean, klima subtropikalak uretan bizitza ugaltzea eta kare-oskolak ugaritzea erraztu eban. Itsas hondoetan dekantatzeak kareharrizko ore buztintsu bat sortu eban, eta hortik sortu ziran hatxak eta harriak ikusi daitezkez Aralar mendilerroan, Tolosa inguruan, Errezilen, Okaren estuarioaren sortaldeko ertzean, Kanalan (Gautegiz-Arteaga) edo Kezparro mendian (Montoria, Urizaharra).


ANBOTO, AIZKORRI, UDALATX…, ARREZIFE FOSILDUETATIK SORTU ZIRAN

Baina orain dala 130 - 100 miloi urte bitartean (Beheko Kretazeoa), itsas hondoa ostera be hasi zan arrakalatzen, Iberia Eurasiaren plakarantz biratzen ebilan bitartean, Bizkaiko antxinako Golkoa edegi ahala. Mobimentu horrek itsas hondo irregularra sortu eben, bloke altu handiak eta sakonera handiko ildo hondoratuak eukazana. Bloke garaienak lurrazaletik hur egozan, eta koralezko arrezife handiak sortu ziran hareen gainean. Benetako islak eta koralezko atoloiak ziran.

Fosilen kokapenari esker, gaur egun be zehatz berreregi daikegu erraldoi koralino hareen forma gure kareharrizko mendien formagaz identifikaturik.

Arrezife horreek kolore gris argiko kareharrizko arroka bihurtuko ziran, itxura masiboa eukiko eben. Lekukoak dira Armañon mendilerroko gune batzuk, Anboto, Aizkorri, Itxina, Txindoki, Udalatx, Hernio, Izarraitz, Arno edo Ogoño lurmusturra, besteak beste.

Bitartean, hegoaldean, dinosauroak Burgos, Soria eta Errioxako kostaldeetan ebiltzan, hezegune handien eta hareazko lautaden gainean.


MENDIAK AZKENEAN ZUTUNIK

Orain dala 80 milioi urte (Goi Kretazioa) Orogenia Alpetarraren talka handia hasi zan. Iberiaren errotazinoak Europako kontinenteagaz talka egitera eroan eban, eta Pirinioak eta euskal mendiak jagi ziran. Izan be, talkak itsas hondoan milioika urtetan metatutako sedimentu guztiak deformau eta altzau eragin zituazan.

Gure inguruan Pirinioak jagitea eragin eban fase nagusia orain 45 milioi urtze hasi zan eta orain dala 5 milioi urte arte iraun eban (Eozeno eta Oligozeno). Kareharrizko mendiak, halan zelan Los Jorrios, Anboto, Aizkorri, Aldamin, Lekanda, Itxina, Txindoki, Udalatx, Hernio, Izarraitz, Arno…, antzinako koralezko arrezifeak, zutunik jarri ziran.