BIZKAIKO MEATZAK: Orconera, La Barga, Cadegal eta Ortuellako meatzak

Ortuellatik hasita, Orconeratik gora dagoan meatza-aldeetatik bat, eskumakoa, bisitatuko dogu.

Goliflar auzunetik urten eta atoan inguruko meatzetako lur-ebaketak ikusiko doguz. Apur bat gorago, konturatuko gara mendi-hegal emoten dauena ez dirala meatzetako hondakindegiak baino. Laster Orconerako trebideagaz alkartuko gara, gaur errepide, baina ezin jarraitu deutsagu Orconeraraino, Foru Aldundiko eremuak lehengo bidea moztu ezkero, errepideak trenbidearen lerroa itxi eta gora, Cadegal auzunera joten dau eta. Auzunera heldu barik behera egingo dogu, Orconera auzunerantz, alboetan itxita Foru Aldundiak etxe eraitsietatik sortzen diran hondar gogorrak (porlanezko zatiak…) tratatzeko jarritako biltegi eta instalazino handiak.

Foru Aldundiko eremu zapal berorreetan egon ziran Orconera eta Franco-Belga enpresen dekantazino-baltsak, mea garbitu osteko hondakinak batzekoak, halan, meazko lupetzez beteak. Behin baltsok apurtu eta lupetzak estali zituan ibarrean egoan Granada auzuneko etxe batzuk. Hildakoak izan ziran.

"Granada" esan dot, eta izan be, Granada da mendi-zokondo handi eta sakon hau zeharkatzen dauen errekea. Izen bitxia, beinke, baina ez da bakarra Euskal Herrian. Gogoratu Aizarnazabalen inguruan, Erdoizta baseleizatik hurrean dagoan Granada baserria. Nondik ete dator izen bitxi hori?

Gaur Orconera auzenea ezebeza da, baina meatzen aldian inguru honetan instalazino handi eta konplexu demasak egoazan, bertan, esate baterako, trenbide-sare handia, horraino heltzen ziralako goitik mea-karga itzelak eroaten zituen errestabideak (planu inklinatuak) eta meatzetako bide zabalak. Ganera, jakina, kargalekuak egoazan, mearen garbitegiak, bulegoak, tailerrak …

Orconeratik gora goazela, eskumako mendi-hegalean ikusiko dogu bisitatzera goazen meatzatik aldatz pikean jasten dan errestabidea. Goian zelai dago, eta bertan, meatzak urratutako mendiaren horma biluzien oinean, putzu bi. Lehenengoa, sakonera txikikoa, lehor egoten da, bigarrenak, ostera, hondino ura eukitzen dau.

Zugaztietako errepidera heldu eta eskumatara joko dogu. Errepidea goitik zeharkatzen dauen zubira heltzean, zubiaren oina erabiliko dogu Trianotik datorren porlanazko bidera igoteko. Handik La Barga inguruko meatza-aldea zeharkatuko dogu, eta nongura miretsiko doguz harri tantaiak, zutunik zerura begira dagozan kareharrizko orratz azartuak, inguruan ataratako burdinaren lekukoak.

Ostera be Orconerako errepidean gagozala, Cadigal meatzarien auzunera joko dogu. Bertan kontu eiezu etxe bitxi biri, bata gaztelu erromantiko itxurakoa, bestea, modernismo gauditarragaz zorretan dagoana.

Ortuellako bidean behera gabizala, erreparatu ezkerrean, ez urrun, agertuko jatzun meatza-ebaketa handiari, lurrean putzu bat daukana, Saugalgo meatzea.

Ortuellan zagozala, ibilaldia hasi zaran tokitik hurrean eraikin itxuraz oso moderno bat ikusiko dozu, gaur udaletxearen bulegoak daukazana. Burdin-mea kaltzefikatzeko labea izan zan, eregi eben azkena, besteak ez bezalakoa. Egitureak iraun dau zutunik, eta berori atondu dabe bulegoak egiteko.


INFORMAZINO OSAGARRIA

MEATZETAKO BURDINA ZELAN SORTU ZAN

Gure meatzetako burdinaren historia guztiz lotuta dago Bizkaiko kareharrizko mendien sorreragaz. Mendiok Kretazeoko koralezko arrezifeetatik datoz, arrezife fosilduak dira eta. Eta holan sorturiko kareharrietako arrakaletan agertu da burdina. Zelan bete ziran arrakaloz burdinaz?

Koralezko arrezifeak garatu aurretik, itsas hondoan egoazan lautada zabaletan burdina egoan sedimentu bigunakaz nahastuta. Koralaren kareharriak lupetzak estali zituezan. Lurraren presinoak tenperatura igon eragin eban, eta lupetzen poroetan geratzen zan ura burdinagaz kargeten joan zan. Gainean jarritako arroken presinoaren ondorioz, burdin-saldak gora egin eban eta kareharrien arrakalak bete zituzan.

Burdinaz gainera, beste mineral batzuk be filtrau ziran, halan zelan blenda, galena, esfalerita, markasita.


MENDI KARSTIKO HONEEK ZELAN SORTU ZIRAN

Bizkaia eta Gipuzkoako mendi gehienak sortu ziran Iberiar plakak plaka eurasiarragaz talka egin ebanean (Orogenesi alpetarra), presinoaren ondorioz jagi ziran eta. Hori orain dala 80-5 miloi urte artean jazo zan. Prozesua ikusi daigun.


LEHENAGO ITSAS TROPIKALA IZAN ZIRAN

Gaurko Bizkaia eta Gipuzkoa itsaso tropikal baten azpian egon ziran orain dala 200 eta 40 milioi urte bitartean. Kostaldea Asturiasen, Errioxan eta Teruelen zeuden, eta lurralde horietan lurreko dinosauroek beren aztarnak utzi zituzten.

Jurasikoaren aldian, orain dala 200-150 miloi urte bitartean, klima subtropikalak uretan bizitza ugaltzea eta kare-oskolak ugaritzea erraztu eban. Itsas hondoetan dekantatzeak kareharrizko ore buztintsu bat sortu zuen, eta hortik sortu ziran hatxak eta harriak ikusi daitezkez Aralar mendilerroan, Tolosa inguruan, Errezilen, Okaren estuarioaren sortaldeko ertzean, Kanalan (Gautegiz-Arteaga) edo Kezparro mendian (Montoria, Urizaharra).


ANBOTO, AIZKORRI, UDALATX…, ARREZIFE FOSILDUETATIK SORTU ZIRAN

Baina orain dala 130 - 100 miloi urte bitartean (Beheko Kretazeoa), itsas hondoa ostera be hasi zan arrakalatzen, Iberia Eurasiaren plakarantz biratzen ebilan bitartean, Bizkaiko antxinako Golkoa edegi ahala. Mobimentu horrek itsas hondo irregularra sortu eben, bloke altu handiak eta sakonera handiko ildo hondoratuak eukazana. Bloke garaienak lurrazaletik hur egozan, eta koralezko arrezife handiak sortu ziran hareen gainean. Benetako islak eta koralezko atoloiak ziran.

Fosilen kokapenari esker, gaur egun be zehatz berreregi daikegu erraldoi koralino hareen forma gure kareharrizko mendien formagaz identifikaturik.

Arrezife horreek kolore gris argiko kareharrizko arroka bihurtuko ziran, itxura masiboa eukiko eben. Lekukoak dira Armañon mendilerroko gune batzuk, Anboto, Aizkorri, Itxina, Txindoki, Udalatx, Hernio, Izarraitz, Arno edo Ogoño lurmusturra, besteak beste.

Bitartean, hegoaldean, dinosauroak Burgos, Soria eta Errioxako kostaldeetan ebiltzan, hezegune handien eta hareazko lautaden gainean.


GURE MENDIAK AZKENEAN ZUTUNIK

Orain dala 80 milioi urte (Goi Kretazioa) Orogenia Alpetarraren talka handia hasi zan. Iberiaren errotazinoak Europako kontinenteagaz talka egitera eroan eban, eta Pirinioak eta euskal mendiak jagi ziran. Izan be, talkak itsas hondoan milioika urtetan metatutako sedimentu guztiak deformau eta altzau eragin zituazan.

Gure inguruan Pirinioak jagitea eragin eban fase nagusia orain 45 milioi urtze hasi zan eta orain dala 5 milioi urte arte iraun eban (Eozeno eta Oligozeno). Kareharrizko mendiak, halan zelan Los Jorrios, Anboto, Aizkorri, Aldamin, Lekanda, Itxina, Txindoki, Udalatx, Hernio, Izarraitz, Arno…, antzinako koralezko arrezifeak, zutunik jarri ziran.

ITURRIA:
Asier Hilario Orús, La memoria oculta de la tierra vasca. Geodiversidad, Eusko Jaurlaritza, Vitoria-Gasteiz, 2020.
https://www.euskadi.eus/contenidos/informacion/geologia/es_def/adjuntos/GEODIVERSIDAD_web.pdf