Castiello de Turbón

Haimbat modutan igotzen ahal da careharrizco Turbón mendi ençutetsurat. Guc ibilaldia hassi eta bucatu guenuen Las Vilas herriñoan, non 30 biztanle vici baitira 2021eco erroldaren araura, borz auçotan sacabanatuac.

Igotzecoz, Las Fuevas iceneco igarobidean barna abiatu guinen, arriscu gabeco dena. Jaistecoz, bide arruntetic joan guinen.

Turbón mendia hegoaldetic, Grausetic casu, ederqui asco ikusten da.

Mythologiarequin eta christinotassunaren aitzineco rituequin lothura lucea ukan duen mendia da. Inguru hunetan, adibidez, ugariac dira mendia sorguin, maitagarri, erraldoi, mairu, iratcho, herensugue, jaincossa, debru eta abarrequin lotzen duten condairac. Horri guciari buruzco toponymo franco daude: Dianas, Fonchanina, Campruisago ('landa sacratua'), Coll de Fadas... Orobat, El Pont de Suerten, Lleidan jadaneco, 1484an lehendavicico salhaqueta jarri cen Espainian sorguin baten aurka akelarretan parte harcearendacoz. Valentina Guarner çuen icena.

Akelarre horiec eraguiten omen cituzten inguruco herriac hondatzen cituzten ekaitzac eta babaçuça. Era berean, erraiten da ecen, Turbónen 'boira' edo lainhoa denean, ekaitza dela Aragoi ossoan.

Traditioneac dioenez, mendiaren goi lautadan baratu cen Noehren kutcha uholde haundiaren ondoren.

Euscarazco ancinaco toponymia ere agueri da thoqui hauetan, jaquina, nola Obarra, herri hustu bat non icen bereco monasterioa dagoen, cinçur batean. Haimbat eliça eta monasterio eraiqui ciren haitzarte perilos eta paganoac christinotzecoz.

Nabarmendu nahi dut, halaber, ecen eremu hunetan transitionea guerthatzen dela aragonesaren eta catalanaren artean. Batzuetan udalerri bereco herriren artean aguitzen da, nola Vall de Lierpen: herri cembaitec aragoneserat jotzen dute, eta berce batzuec catalanerat.

Turbón Pyreneoen lerro nagussiaren hegoalderat muguituric dago, eta, hala, ikuspegui çoragarri eta çabal-çabalac ditu: Uruel haitzetic, Jaca gainean, Puigmaleraino, Gironan.

Eta berceric ez anhitz goçatu dugun mendi bati buruz, jaitsieran guehiago igoeran baino, inguruaren edertassunarendacoz.