Goierri ezagutuz: Eztanda errekaren goi arroatik bira.

(eu)
Ez ohiko ibilbide zirkularra: Ormaiztegi (210 m)-Gabiria (414m)-Errotaberri (Ugaran Goikoa auzoa, 290 m)-Barrengara baserria (Ikorta Muinoa, 480 m)-Argindegi baserria (440 m)-Urteaga baserria (370 m)-Troi Mehatz urtegia (275 m)-Aunditegierrota-(Ugaran bekoa auzoa)-Ormaiztegi.

Gabiriako udalerria Gipuzkoako lurraldearen erdialdean kokaturik dago, Goierri eskualdean barneratua. Ondoko herriak ditu mugakide : iparraldetik Zumarraga eta Ezkio-Itsaso, hegoaldetik Mutiloa, ekialdetik Ezkio-Itsaso eta Ormaiztegi eta mendebaldetik Legazpi. Landareriaren % 66 basoek osatzen dute, eta % 32 belardiek, herriaren azalera guztiarekiko.

Eztanda erreka Gabirian sortzen da, Aztiria mendatetik oso urruti ez dagoen izen bereko baserriaren inguruan eta mendebaldetik ekialdera zeharkatzen du heri honen lurraldea. Errotaberri baserrian Iturgorri errekastoarekin bat egiten du eta Ormaiztegitik pasa ondoren Beasainen isurtzen ditu bere urak, Oria ibaian.

Abiapuntua eta amaiera Ormaiztegian izan arren, ibilbide hau Gabiriko udal eremuaren lurreetatik doa ia osorik. Baserriak, belardiak, larreetan abereak ,basoak, errekak... Landa giro bikaina. Basa bide eta panoramika ederreko lekuetatik pasatzen da.

Bainan txango honek dauzkan puntu interesgarrienen artean bat aipatuko nuke bereziki. Mutiloko Mehatz Barrutiaren iparraldean dagoen urtegia da, mineralak ateratzen ziren aldea. Troi Meategia Mutilo eta Gabiria udalerrien artean kokatzen da. Zink-sulfuruko mea aurkitu zutelako hasi ziren ustiatzen mendi hauek. Hau izan zen azkeneko meategi nabarmena Euskal Herrian. 1972an egin zuten aurkikuntza, 1986 ireki eta 1993an bukatu zuten ustiaketa. Urte horietan mehatzaren aktibitate bortitzak kalte izugarri egin zion ingurumenari. Minerala garbitutakoan putzu erraldoi batera bideratzen zuten hondakinak. Putzuaren urak Eztanda errekaren goi arroa metal astuneko hondakinez erabat kutsatu zuen. Beste tokietan Barruti honek balizatutako ibilbideak dauzka (Ormaiztegi, Liernia edo Mutilotik) eta XIX mendeko mahatz aktibitatea erakusten du. Putzu inguruko eremua eta minerala garbitzeko instalakuntzak ordea, azkoz berriagoak dira. bisita daikeke bainan egokitutako biderik ez daude.

Mehatza itxi zenenik aldaketa asko eman dira. Zuzentze lan batzuei esker mehatzatik zetozten metal lohien ixuriak bukatu ziren eta urteetan botatakoa putzuaren sakonean egonkor mantentzen da. Kilometro bateko perimetroa dauka putzuak eta ur kalitate ona. Buelta osoa lekadiez inguraturik dago beste landara eta zuhaitz espezien artean. Gaur egun babes leku hontan arraiak daude. Ur nibelak urte guztian berdinak izaten dira. Bertako uretako hegaztientzat eta negua pasatzera etortzen direnentzat garrantzi handiko lekua da (ezaugarri horiekin Gipuzkoako bakarra). 200 hegazti espezie ezberdin baino gehiaho begiztatuta daude inguru hauetan, uretakoak ez direnak barne. Entomologikoki ere aberatsa da, batez ere (sorgin horratzak). Ibilbibide hau gauzatu zen egunean dozenaka hegazti urtarrak ikusi nituen: kopetazuri arruntak (Fulica atra), murgilari arruntak (Aythya ferina), murgilari mottodunak (Aythya nycora), uroilo arruntak (Gallinula chloropus), txilinporta txikiak (Podiceps ruficollis), murgil handiak (Podiceps cristatus) eta ahate mokozabalak (Anas clypeata) besteak beste. Zinez harrigarria Gipuzkoaren biotzean halako altxorra ikustea!!!.

Erabilitako bide guztiak zailtasunik gabekoak dira. Urteaga baserria eta mehatzaren ipar zuloaren arteko mendi bidean, landaretza pixka bat dago bainan erraz pasatzen da. Hori bai, negu garai hontan ezetasun haundia dago eta lokatz dexente aurki daiteke, putzuaren inguruan batez ere.

PD: Ibilbide hau Mutiloko Urteaga baserritik beherantz sartzen da Mehatzaren Ipar Zulolaren bila eta ondoren putzura jeisten da . Besterik gabe putzuaren inguruak ikustea joan nahi izan ezkero beste sarbide erosoagoa badago. Ormaiztegitik 2 kilometrora Gabirira doan GI 3540 errepidean ezkerrera jo behar da. Eztanda errekaren gaineko zubia pasatzen da Errotaetxe baserriaren parean. Hemendik putzuaren horma belartxua frenten ikusten da. Errepidea jarraituz segituan ikusten da sarbidea, ezkerrean. Metalezko langa haundi batek ixten du bidea bainan aldamenetik pasatzea badago. Abereak ibiltzen dira aske. Beste sarbidea ni jetsi nintzen lekutik izan daiteke, Landeta baserritik hain zuzen ere. Bi aukera hauek aipatutako errepidetik gertu. Hegaztiak ondo behatzeko ixiltasunean ibiltzea eta prismatikoak eramatea gomendatzen dut. Udaran lezkadiak horma balitz bezela estaltzen du uraren hertza eta hegaztiak ez dira neguan bezain ondo ikusten.

(es)
Ruta circular poco habitual: Ormaiztegi (210 m)-Gabiria (414m)-caserío Errotaberri (barrio Ugaran Goikoa, 290 m)-caserío Barrengara (Loma de Ikorta, 480 m)-caserío Argindegi (granja, 440 m)-caserío Urteaga (370 m)-Poza de la Mina Troi (275 m)-caserío Landeta (barrio Ugaran Bekoa)-Ormaiztegi.

Gabiria es un municipio de Gipuzkoa que forma parte de la comarca de Goierri. Limita al N con Zumárraga y Ezkio, al S con Mutiloa, al E con Itxaso y Ormaiztegi y al O con Legazpia. Un 66 % de su superficie está cubierta de bosques y plantaciones de coníferas y un 32 % por prados y pastos.

El río Eztanda por su parte nace en Gabiria en las laderas E del monte Aizeleku cerca del caserío que le da el nombre y no lejos del barrio Aztiria. Cruza de Oeste a Este el valle y recibe las aguas de la regata de Iturgorri en las inmediaciones del caserío Errota y más abajo las de Gesaltxoerreka proveniente de la zona minera. El río Eztanda pasa después por Ormaiztegi y termina vertiendo sus aguas al Oria en la localidad de Beasain.

Aunque comienza y termina en Ormaiztegi esta ruta transcurre mayormente por los terrenos municipales de Gabiria entrando también en Mutiloa (caserío Urteaga). Caseríos, huertos, manzanales, prados, ganado pastando con algunos tramos forestales y otros con espléndidas vistas sobre el Goierri vienen a resumir un poco el menú visual de esta vuelta.

Pero hay una zona que yo destacaría entre los diferentes puntos de interés. Se trata de la gran balsa de decantación de la extinta Mina Troi, al N del Coto Minero de Mutiloa. En el año 1972 se descubrió una importante veta rica en sulfuro de zinc que se explotó intensivamente entre los años 1986 y 1993. Tenía dos bocas, la Norte (en esta ruta), por la que salía el mineral, que era conducido a la planta de tratamiento a través de una cinta transportadora y la Sur, acceso normal del personal, junto a los caseríos Troi y Orue. Estos 7 años de explotación supusieron un fortísimo impacto medioambiental para la cuenca alta del río Eztanda. La falta de legislación adecuada permitió el vertido de lodos ricos en metales pesados que eliminaron todo rastro de vida aguas abajo de la poza hasta el río Oria.

Después de cerrar la explotación se tomaron medidas correctoras de decantación para evitar más vertidos procedentes de las aguas que pasan por el interior de la mina. También se realizan controles periódicos para asegurarse de que los viejos lodos tóxicos siguen estables en el fondo de la balsa. Ahora el agua esta limpia, hay peces, el agua mantiene sus niveles estables todo el año y todo el contorno del pozo esta rodeado de un espeso carrizal y otras especies arbóreas. Así que hoy en día este embalse de apenas 1 km de perímetro se ha convertido en un enclave de gran valor Ornitológico y Entomológico. Aves acuáticas autóctonas e hibernantes encuentran aquí un pequeño remanso de paz único de estas características en Gipuzkoa. Entre los insectos destacan algunas raras especies de Odonatos (Libélulas) muy difíciles de observar en otros lugares. Esta ruta se realizó en vísperas de la Navidad y ese día había bastantes aves acuáticas en el embalse. Tuve la oportunidad de observar entre otras especies varias decenas de Fochas comunes, Porrones comunes y moñudos, Zampullines chicos, algunos patos cuchara, dos o tres somormujos lavancos, pollas de agua y garzas reales. Una sorprendente avifauna en el corazón de Gipuzkoa!!!

Ruta sencilla y sin dificultades. Quizás en el camino de bajada a la boca N de la mina desde el caserío Urteaga se puede encontrar un poco de vegetación fácil de atravesar. También puede haber zonas encharcadas alrededor de la boca de la mina y del embalse, sobre todo en Invierno. Señalar también que la zona N de la MinaTroi, en está un tanto apartada y es un poco montaraz, sin accesos ni caminos señalizados pero que se puede visitar. No como el Coto Minero de Mutiloa que tuvo su apogeo de actividad en el siglo XIX y que tiene sendas balizadas y antiguas instalaciones preparadas para su visita.