LAS BATUECAS-SIERRA DE FRANCIA. Miranda del Castañar-Villanueva del Conde (ruta de los Prodigios)

Sierra de Franciako ohiko ibilbide bat, ezagunetarikoa, batez be bidea hainbat eskulturaz apainduta dagoalako, gehienak oheak, baina badago bestelakorik be.

Zelangura be, guri gehien interesatzen jakuna inguru naturala eta paisaia dira, eta horretan be badauka interesik. Bide gehiena basoan da, harestian eta pinudian batik bat.

Aukeratu dogu ibilbidea Francia ibaiaren ertzean hastea, ez Miranda herrian bertan, gurago dogulako aldats gora hastea aldats behera baino. Izan be, joateko bidea aldats gora da, Villanuevaraino, eta gero jatsi behar. Zelangura be, amaieran Mirandaraino igo beharko dogu ibilbidea bere osotasunean egingo badogu. Jakina, aukeran dogu ibilbidea moztu eta Mirandara autoz joatea.

Bidea beti da ona, gehienetan zugatz arteko bidexka atsegina, eta batzutan zabala, autoentzako pista gogaikarri horreetariko bat izan barik.


INFORMAZINO OSAGARRIA

HERRIAK

MIRANDA DEL CASTAÑAR. Erdi Aroko uribildua. Bera izan zan konterriaren burua Sierra de Francia Alfonso IX Leongo erregeak XIII.mendean birpopulatu ebanean. Harresia dauka, 600m baino gehiagokoa, kale estuak, gaztelua (Zúñiga-tar sendiarena), baina ezin dana barrutik ikusi, zezen plaza karratua, jauregiak, eleiza. Salamancako moltso onenetariko bat.

VILLANUEVA DEL CONDE. Moltso historikoa, arkitektura.


SIERRA DE FRANCIA

Harribitxi bat da, denetarik eta ona dauka-eta: Mediterraneoko baso ederrak, ibilbide errazak, bide atseginak eta herri arteko bide zahar zoragarriak, sarritan jatorrizko harrizko behea hondino daukienak, herri politak, bat, seguruenik, Espainiako politenetariko bat, gastronomia erakargarria, non perretxikoak, antxumea, txarrikumea, pernila eta hestebeteak nabarmentzen diran…

Merezi dau, herriak ezagutzearren, herrien arteko kaminoetan (errepidetan) autoz ibiltea, haresti sarrietan zehar. Hobeto zapatu-domeketan eta zubietan ez bada, trafikoagaitik, ez diralako oso zabalak eta bihurguneak ugari, ez ostera lar hestuak edo zuloz beteak. Egoera onean egon arren, kontuz ibiltea komeni.

Gainera, Las Jurdes ondo-ondoan dagoan lez, abagunea da ezagutzen hasteko. Zelangura be, gauza interesgarriak euki arren, gehienbat izen mitikoa dauka, modernizazino-komunikazinoak izen hori baino askoz gehiago ez dau itxi eta.


ZERGAITIK “DE FRANCIA”?

Alfontso IX. Leongo erregeak (1171-1230) bailara birpopulatu eban hegoaldeko muga indartzeko, eta, horretarako, 1213an, Miranda del Castañar kontzejua sortu eban. Gero uribildu bihurtu eban eta inguruko herri gehienak bere mende jarri zituzan, nahi-ta batzuk jurisdikzino horretatik kanpo geratu, La Alberca kasu, “realengo”, zuzenean egon zalako erregearen ardurapean.

Kolonoak penintsulako iparraldetik eta Frantziatik be ekarri zituzan, Gaskoiniatik hatan be, Raimundo de Borgoñaren bitartez, bera izan zalako Alfontso VI.aren alaba zan Urraka I.a erreginaren senar frantziarra. Horregaitik Sierra de Francia izena sortu zan, eta horregatik frantziar eragineko toponimo batzuk eta frantses abizenak dagoz, hala zelan Bernal eta Gaskoi.


ZER IKUSI

Herri gehienak merezi dabe bisitatxua, baina lau dira ezinbestekoak: La Alberca, San Martín del Castañar, Miranda del Caastañar, Mogarraz. Jakina, autoz edo oinez, Peña de Franciara igo behar da, konbentua eta, batez be, ikuspegi zabalaz gozatzeko.

LA ALBERCA. Ez dau behar ezelako aurkezpenik, merezimentu osoz. Ezin ikusi barik itxi.

SAN MARTÍN DEL CASTAÑAR. Motso historikoa, mendiko arkitektura tradizionala, jauregiak, eleiza, kasetoidura (artesonado) mudejarra daukana. Erdi Aroko (“romano”) zubia zeharkatu eta galtzada (“romana”) ondoko lorategian, baseleizatik hur, erromatar hilarri bat dago. Eta La Legoriza-ko gazte-kanpamentuaren ondoan bisigodoen garaiko herrixka baten aztarnategia.

MOGARRAZ. Mendi-alde honetako arkitekturaren, nekazaritzaren, artisautzaren eta tradizioen mamia gordetzen dau. Ikustekoak dira Torre del Campanil, eleiza, santutxua (Ermita del Humilladero). Bere jentearen argazkiak esegita dagoz etxeetako fatxadetan.

LA PEÑA DE FRANCIAKO SANTUTEGIA
Nuestra Señora de la Peña de Franciako santutegia tontorrean dago. Aita domingotarrek gobernatzen dabe, eta Ama Birginaren munduko santutegirik garaiena da.

Santutegiaren moltsoa eleizak, komentuak, kanpoko kaperak, erroilu jurisdikzionala daukan plazeak, monasteriotik aparteko ostatuak eta telekomunikazioen anteneak osatzen dabe.

Komentua XV. mendearen erdialdean eregi eben eta eleiza handitu. Sakristia XVI. mendekoa bada be, portada neoklasikoa eta eskalinata XVII. mendekoak dira, eta torrea XVIII. mendekoa. Erroiluak argitzen dau monasterioa jurisdikzinotik salbuetsita egoala.

Komunitatea 1835ean desagertu zan, Mendizabalen desamortizazinoagaitik, baina 1900ean domingotarrak itzuli ziran santutegiaren ardura hartzeko.

Bertatik, eskualde osoko ikuspegi itzelak dagoz, Bejarko eta Kandelarioko mendilerroraino.

LAS BATUECAS IBARRA
San Joséren monastegia (XVII) dago, baina ezin da ikusi. Ibaiaren ibilbidean labar-pinturak daukiezan harpeak dagoz: Canchal de las Cabras Pintadas, Canchal del Zarzalón, Canchal de La Umbría del Cristo. Garrantzitsuena lehenengoa da, eta PR-SA 10 haraino heltzen da (laburra). Bigarrena be bidean daukagu, baina desbideratu behar dogu hirugarrenera heltzeko, eta ez da erraz idoroten. Kalkolitikoak dira (7000-5000 urte), eskematikoak, marrak eta puntuak, baina baita gizakiak eta animaliak be, batzuetan eszena naturalistetan. Dana dala, begiz ia ez da ezer igarten, eta bertako argazkiak laguntzen dabe.


ETA HONEEK BE…

CEPEDA. Burdin Aroko kastro baten gainean dago eregia, baina ez da agerian ezer ikusten. Beharbada herrikoai itaundu behar. Kanpoaldean erromatar jatorrikoa ei dan iturri bat dago. Batek daki. Inguruko arkitektura tipikoa dauka. Plazan zumar ederra dauka, inguru honetako herrietan arrunta dan lez. Merezi dau bisitatxua.

MADROÑAL. Oso txikia da. Olibak ondu edo prestatzeko zan fabrika zahar bat dago.

HERGUIJUELA DE LA SIERRA. Franciako herririk politenetariko bat ei da; ez dakit hori esatea larregi ez ete dan. Plazako zumarrak 500 urte baino gehiago ei dauka.

Herguijuela de la Sierrako failak, Cepedatik hasita, ingurua Las Hurdesgaz komunikatzen dau, horregaitik hauxe zan hurdestarrak Gaztelara etorteko bidea. Faila itzela da, Las Hurdesen zehar Coriaraino luzatzen da eta. Labar-pinturak be badagoz zenbait harpetan, baina ez dagoz atonduta bisitatzeko. Gaineko mendian, Sierra del Castillon, arte zaharraren baso handiak dagoz.

EL CABACO. Los Cavenes, erromatar mehatzak (k.o. I-II). Las Medulasen bezala, ura erabilten eben lurra mobiduteko, baina ez daukie inondik be hareen tamaina. Bisitarien zentroa dauka.

SEQUEROS. Moltso historikoa, arkitektura. Virgen del Robledoren baseleiza. XVII. mendeko tenplua, kasetoidura mudejar dauka eta hainbat erretaula barroko. Robledoko Ama Birjina tailu erromaniko berantiarra da.

CASAS DEL CONDE. Herri txikia, baina zenbait etxe marrazkiz eta kolorez apainduta dagoz. Mendiko arkitektura tradizionala. Via crucis batek hiru gurutze daukazan kalbario batera eroango gaituz. Erdikoak Kristoren pasinoaren tresnak daukaz grabatuta: ultzeak, kurrikak, zartailua...

REBOLLOSA. Las Hurdesko mugan, kamino (errepide) polit batek lotzen dau Herguijuelagaz, Herguijuelako failan zehar. Bertotik ibilten ziran hurdestarrak.

Baina, hurrean dago Ríomalo de Abajo, Alagón ibaiaren meandro ospetsura joateko herria.


ETA HURREAN, LAS HURDES

RIOMALO DE ABAJO. Bertotik 3km-tan Alagón ibaiaren meandro Melerora heltzen da (PR 31, autoz be bai). Etxe tradizional asko dauka. Eta Las Hurdesko bisitarien zentroa dago.

EL GASCO. Kamino (errepide) polita heltzeko. Chorro de la Meancera urjauzia. "Volcán" de Gasco, deritxana, baina, antza, meterito baten kraterra da (oinez ibilbide batez).

ERÍAS. Kale estuak; ospetsuak dira otzara egileak. Jeroglifoak herritik 2km-tara.

OVEJUELA. Konbentua eta Los Angelesko urjauzia eta behatokia. Los Angeles ibarra.

RÍOMALO DE ARRIBA. Ezaguna da Alfonso XIII.aren bisitagaitik. Arkitektura baltzaren moltso garrantzitsua, Las Hurdenen ondoen kontserbatzen dana.



LAS BATUECAS MITO LITERARIOA: NONOIZ GALDUTAKO PARADISUAREN MINA

Mitoa Lope de Vegak sortu eban, aurretik egoazan zenbait kondairatan oinarrituta, humorezko antzezlan bategaz: “Las Batuecas del Duque de Alba”. Gero, Europako literaturan Las Batuecas mitoa maileguan hartu eben. Mito klasikoa eta hamaika bidar errepikatua: natura eta zibilizazinoaren arteko talka eta kontrastea.

Antzezlanean, amorante bi igesi doaz Duque de Albagandik, eta holantxe bazter galdu hartara heltzen dira; bertan topo egiten dabe biluzik bizi dan herri basati bategaz. Zibilizazinoak galdutako hamaika bertute daukiez batuecatarrok. Baina ez gaitezan engainatu: Lope de Vega nobleziaren zerbitzura dagoan lez, antzezlanak Duque de Albaren agintea eta irudia goretsi eta indartzen dau. Azkenean, dukeak amoranteak parkatzen dituz eta zibilizazinoa nagusitzen da: Las Batuecasko herria kristautu eta dukearen menpean geratzen dira, izan behar zan lez.

Esan bezala, mitoa, basati onarena, betikoa da, baina zelako egia edo guzurra dago azpian? Emoten dau, zibilizazinoaren ustezko abantaila guztiakaitik be, gizakiak beti euki dabela nonoiz galdutako bizimodu sinplearen mina, lurreko paradisuaren mina. Eta badauka mamirik? Itxura dan lez, neurriren baten, bai kontizu.

Aspaldian arkeologo baten lanean leidu neban (izena ez daukat gogoan) Paleolitikotik Neolitikora egindako jauziak, gizakia askoz gehiago ugaltzera ekarri baeban be, kalte handia egin eutsala gizabanakoen bizimoduari. Arkeologoak esan eban Neolitikoko gorpuen hazurrak erakusten dabela bizitza askoz gogorragoa eukela Paleolitikoa baino, ordu askotako behar astunen ondorioz, Paleolitikoak, barriz, osasuntsuagoak egoazala, ez eukela esfortzu handien azterrenik ezta gaixotasun larrienik be. Juan Luis Arsuaga Atapuercako zuzendariak EITBko elkarrizketa baten esan eban Palelotikoa gizakion urrezko aroa dala.

Gainerakoan, ikuspegi hori arkeologiaz harantzago doa. Carl Sagan astrofisiko ospetsuak artikulu baten antzeko ideia bat zabaltzen dau, beste berba batzuakaz bada be: herri paleolitikoen bertuteak goresten dituz, eta akatsik aitatu ez, gaurko zibilizazioagaz konparaturik.

Ideia hori berori dago, bere erara, Marx eta Engeles-en pentsamenduaren azpian: hasieran gizakia komunismoan bizi zan, baina garapenak (Neolitikoan) jabego pribatua eta alienazinoa ekarri eban: gauzak, tresnak, lurrak eta gizakiak jabego pribatu bilakatu ziran, eta hortik mendekotasuna eta (bere) legea. Ideologo honeen eretxiz, ezin da atzera egin, baina, historiaren espiral dialektikoan, komunismo ha berreskuratuko da eta alienazinoari buru emon.

Jakina, Bibliak ideia bera dakar Genesi liburuaren hasieran: Gizakia naturan zoriontsu bizi izan zan, paradisuan, baina zibilizazinoa nahi izan eban (ezagutzea), eta holan paradisua galdu. Gero, Neolitikoak (Kain eta Abel) hilketak, gerrak, lapurretak… ekarri zituzan. Kainen ondorengoak uriak eregi zituezan, eta handik gatoz gu, hau da, zibilizazinoa sortu zituezanen seme-alabak. Freud-ek “El malestar en la cultura” liburuan dino gure arbasoen leinua hiltzaile dala.

Eta noski, horra hor mitoaren beste erakusgarri bat, Jean-Jacobo Rousseauren “Emilio”, baina hori beste kupeleko sagardoa da.