LEA-ARTIBAIKO BAZTERRAK. Baldako Txuntxurra Markinatik eta Iturretan-Barinagan zehar

Gehienetan PR seinaleakaz ibiliko garan arren, adi!, PR desabardinak dagoz jokoan. Ibilbide honen alderdirik interesgarrienak ikuspegi zabalak eta zenbait toki ikusgarri dira.

Murga jauregian hasiko gara, eta Baldako txuntxurretik (tontorra) igaro ostean, non Lea-Artibai eta Gipuzkoa aldera ikuspegi zabal-ederrak eukiko doguzan, aukerea izango dogu Iturretako San Kristobal baseleizara hurreratzeko. Iturretatik Barinagara jastean Barinaga ganeko larra berdeak ikusiko doguz. Barinagan, San Pedro eleizearen ondotik igaro ostean, Ibarguengo garai ospetsua ikusiko dogu. Handik, mendiz joko dogu Markinarantz. Urko ibaiaren bide ezagunagaz batu aurretik, Munibe jauregiaren inguruko lurrak eta etxe eder bat idoroko doguz.


IBILBIDEA

Markinatik Murga jauregiaren ondoko burdi-bide zabalaz (pistaz) urtengo dogu. Laster batuko gara Iturretara doan errepideagaz. Bihurgune handi baten errepidea itxi eta gorantz doan porlanezko bideari lotuko gaiakoz. Aldats handia goiko lepora heltzeko.

Burdi-bidez eta altuera irabazi barik helduko gara Baldako Txuntxurraren oinera, eta handik zidorrez tontorreraino.

Etorri garan bidetik atzera egin eta Balda aldera jatsiko gara, eta handik Iturretara. Iturretako San kristobal baseleizearen ondotik igaro eta larra ederren artean jatsiko gara Barinagaraino.

Barinagako San Pedro eleizea atzean itxita errepidez helduko gara Ibargueneraino. Bertako garai bakana ikusi ostean, porlanezko burdi-bidez joko dogu gora, eta baserri baten eskumako aldean porlanezkoa itxi eta lurrezko bidean sartuko gara. Laster bide zabala itxi eta ezkerretara sartuko gara lubaki baten moduko bidexka baten. Gero baserri batzuk atzean itxi eta burdi-bide zabalez helduko gara baserri baten hesira. Erne hemen (waitpointa), ze, PR baten seinaleai eskerrak ez balitz, erraz nahastuko ginake, hesi artean nondik igaro argi ikusi barik.

Baserria inguratu, Munibe jauregiaren landa zabalen ondotik igaro, jauregiko etxe bitxi baten ondotik be bai, eta bat egingo dogu Urko bideagaz, hau da, Markina eta Etxebarria lotzen dauzan oinezko bide politagaz. Behingo baten, Markinan izango gara ostera be.


INFORMAZINO OSAGARRIA

ZER IKUSI

MURGA JAUREGIA ETA BIDARTE TORREA
Jauregi barroko honek Erdi Aroko torre bat ezkutatzen dau, Bidarte torrea. Ate ganeko dobelan Bidartetarren ezkutua dago. Behekalde eta lehenengo solairuak harlanduzkoak dira; bigarren solairuan rokoko estiloko pinturak dagoz.

“Casa del Moro vizcaíno” izenaz be ezagutzen da etxea, Jose Maria Murgak Maroko esploratu ebala-eta 1862-1865 aldian, bai eta Recuerdos marroquíes del Moro Vizcaíno liburua argitaratu be. Etxean orogarriak eta dokumentuak gordetzen dira.


BALDA
-Estrakinburuko Barrutiako trikuharria-
Ez daukagu bidean, baina ezta urrun be. Kalamuako estazino megalitiko barruan dago sailkatuta. Zoritxarrez, trikuharriaren seinalea baino ez da ikusten, bedar naro artean. Bertan egoan pinudia ebagi ostean, azterren handirik ez dogu ikusi. Ez dakigu lehenago zer sumau eitekean, ze zoritxarrez sarritan jazo izan da basoko beharrak eginda azterren historiko asko suntsitzea, batez bere historia aurrekoak, eta hori oraintsu arte, Euskal Herri zibilizatu honetan bertan.


ITURRETAKO SAN KRISTOBAL
Baseleiza gotikoa. Ojiba-arku bi daukaz; barruan egurrezko kurutze-gangak eta koruan osagai mudejarrak. Arku baten giltzarria XI.mendeko hilarria da, eta portikoaren petrilean garai bereko hilobi baten estalkia. Barrutik ikusteko giltza eskatu behar da.
http://www.aspilza.com/ermitas.htm


BARINAGA
-San Pedro eleiza-
jatorria Erdi Arokoa.

-Urrusolo errota. Ibai-errota hori Etxebarria eta Barinaga lotzen dituan errepidearen ondoan dago, Urko ibaiaren ertzetan. Errota txiki hau nahiko egoera onean dago bai eihoteko instalazinoak (artoa eihoteko harri bat eta garia eihoteko beste bat) bai eta anteparea be. Orain gitxi arte beharrean ibili da.

-Ibarguengo garaia. Bidean daukagu, errepidearen ondoan. XVI. Bikaina da, oso ondo kontserbatua.
Gaur egun zutunik gitxik dirauen arren, behinola Euskal Herrian milaka garai egon ziran. XVII.mendean hasi zan garaien gainbehera, artoa zabaltzeagaz batera. Artoa ez da gariaren antzera lehortzen, eta garaiak ez ziran behar barrietara egokitu. Baserriaren goialdean hasi ziran artoa sikatzen, garaiak, ostera eten barik aldats behera.

-Santamañe baseleizea (Santa Marina)-
Ez daukagu bidean, baina merezi dau bertaraino hurreratzea, oraingoan ez bada, beste egun baten. XVI. mendeko laugarren edo bosgarren hamarkadakoa da, sarrerako erdi puntuko arku eta koruagaitik ikusi daiteken lez. Koruan osagai mudejarrak dagoz eta egurrezko ganga kurutze-estilokoa da.

Azpimarratzekoa da kanpoan dagoan hiru pisuko kanpantorrea. Benetan bakana da. Torre hau Domingo Gandiaga arotzak eregitakoa da 1639an. Eleizea zabalik egoten da, baina ondo baserriak zainduta, non ardi-gazta saltzen dan.
http://www.aspilza.com/ermitas.htm


MUNIBE JAUREGIA
Etxebarriakoa izan arren, ia Markinan dago. Estilo eklektikoko landa-guneko jauregia da (erromantizismo-neoklasikoa). XX. mendearen hasieran eregia, eredu herreratarrari (herreriano) jarraituz, baina barrokoko hainbat elementu sarturik.

Jauregia 65 hektareatako landetxeak inguratzen dau. 1992an sutea jazo zan, eta eraikinaren zati handia erre zala, XVIII. mendeko euskal liburutegiko fondo batzuk galdu ziran, zinez garrantzitsuak.


OHAR BI TOPONIMIAREN GANEAN
Emonten dau “txuntxur” inguru honetako berbea dala “tontor” izateko. Beste toki baten be ikusita nago.
“Ibarguen” izenean “-guen” atzizkia dago, hau da, “-guren” parekoa: Ibarguen, Ibarguren, Solaguen, Solaguren… Leku baten goialdean edo muturrean dagoana esan gura dau.

MARKINA-XEMEIN

Markina edo “munako (mugako) herria”; izena latinezko “marca”tik dator, eta berori germaniera zaharretik “mark”, munako lurraldea. “markina”, holantxe izentautako eben Bizkaiko inguru hau, Etxebarria eta Azpilza (gaurko Xemein) zana. XIV.mendearen erdialdean (1355) Villaviciosa de Marquina” (Markina uribildua) eregi eben Azpilzako landetan, Gipuzkoatik lapurtzera sartzen ziranakandik babestearren.

Uribildua Don Tello Bizkaiko Jaunak Villaviciosa de Marquina sortu eban, eta Bermeon emon eutsan uri-gutuna (carta puebla), Bizkaiko Batzarrak baimena emon ostean. Bilboko forua jaso eban.

Uriak Xemeingo lurretan hartu eban tokia, eta baserritarren defentsarako egin zan. Halanda be, Xemeningo baserritarrak ezin eben uritartu, Jaunak ez ebalako bere menpekoen ganeko eskubiderik galdu gura.

Markinak Xemeingo eleiza erabili behar izateak gatazka ugari eragin eban eleizateko herritarrakaz, baita Etxebarriakoakaz be, eta XVII. mendea arte iraun eben.

Markina eta Xemein 1952an batu ziran, eta 1969an Ziortzako eleizatea (Bolibar) lotu jaken, baina 2005ean ostera be banandu zan.

MARKINA-XEMEINGO IBILBIDE ARKITEKTONIOA:

https://eu.wikiloc.com/ibilbide-senderismo/lea-artibaiko-bazterrak-markina-xemeingo-ibilbide-arkitektonikoa-63037832