LEA-ARTIBAIKO BAZTERRAK. Bolibartik Arnaotegira Zeinka-Zearregin zehar

Osteratxu labur bat Bolibar inguruko muno bateraino. Aukera ona mendi-alde hau ezagutzen segitzeko. Arnaotegi bera, lur astindu bat da (harrotua, inarrosia, jipoitua), Bizkaiko hainbat bezala, pinuak ateratzeko dala, eukaliptoak sartzeko dala. Gure jatorrizko basoa suntsitu osteko ondorio larriak. Halanda be, ibilbideak badau interes nahikorik, batez be ikuspegiakaitik, Oiz aldera, Urregarai eta Bedartzaundirantz, , Markina, Illuntzar aldera…

Bolibartik bidexka polit batetik urtengo dogu Zeinka auzunerantz. Burdi-bide zabal bategaz batu ostean Zeinka auzunera helduko gara. Beste burdi-bide zabal batzuk eroango gaituez Arnoategiraino.

Arnaotegiren txuntxurretik (tontorretik) aukera bi: a) Eukalipto landatu barrien artean bide barik jastea —hego-sortaldera, mendi-hegitik behera— burdi-bide zabal bateraino; ez da erosoa baina problemarik ez b) Hegorantz jastea burdi-bide bat idoro arte. Neuk a) jorratu dot, baina b) aukerea nekarren trakean.

a) eta b) batzen diran tokitik aurrera, inguruak edertasuna bereganatzen dau, eta bide argiz helduko gara Bolibarrera.


ZEINKA-ZEARREGI AUZUNEAN ZER IKUSI

-Ormetxe baserria
XVII. mendeko baserri honek puntu-erdiko arku bi erakusten ditu. Arku bien artean dagoan zutabean ur bedeinkatua gordetzeko zuloa dago.

-Madalena baseleiza ez daukagu bidean, baina astirik badogu hurreratu gaitekez, ez dago urrun eta. Ermita gotikoa. Hegoaldeko eta mendebaldeko fatxadetan arku-zorrotz bik iraun dabe. Nabarmentzen dira Maria Madalenari eskainitako altare nagusia eta irudi herrikoiak.

Ermitaren alboko bolatokian "hiru txirlo" jokatzen da: hiru txirlo (bolo) bota behar dira kilo biko bolaz. Bertoko bolo-joku bat da.

Bizkaian, jokuak goraldi handia euki eban XIX. mendeko azken hamarkadetan eta XX. mendeko lehenengoetan. Garai haretan, auzuneak bolatoki bana eukiten eben.

Bizkaiko sortaldean jokatzen; eta, Gipuzkoan, Debaren arro osoan. Hiru txirloai holantxe deritxe: eskua, zila edo erdikoa eta guena. Txirritx-pistak hemeretzi metro inguru dauz.


ZIORTZA-BOLIBAR UDALERRIAN ZER IKUSI

-Santo Tomas eleiza eta Coromotoko Andra Mariren kapera
Erdi Arotik datorren altxorra da. Nabe bakarrekoa da, eta gurutze-ganga dauka. Gotorleku-eleizaren egitura dauka, bi dorre zilindrikoak emonda. Barruko erretaula neoklasikoa da, San Tomasen irudia daukana.

Atarian Coromotoko Andre Maria Venezuelako zaindariaren kapera eregi zan 1959an, lehenago egoan beste baten ordez.

-Longa Jeneralaren Monumentua
Plazan bertan, frantsesen aurkako Independentzia gerran nabarmendu zan jeneralaren orotzarria (1783-1831), Tomas Martínez Arteaga eskultoreak egina.

-San Pedro baseleiza (Arta auzunea)
XV.ekoa, Done Jakueren bidean. Atarian, baseleizara sartzeko arku-zorrotza ikusi daikegu. Eraikinak nabe bakarra dauka, isurki bikoa estaldura dauzka, baina altxor bat be bai: altare ganean, egurrezko kanoi-ganga hikotxa, edo “hiruko zeru”. “zeruak” zurezko hauts-babesak dira, aldarearen gainean eskegiak, kontsakrazinoan eukaristia babesteko.

Baina altxorrik baliotsuena: Absidean hareharriz eginiko leiho aurrerromaniko bat dago, X-XI aldikoa, seguruenik aurretik egondako eraikin batekoa.

-San Lorenzo baseleiza (Arta auzunea)
Barroko garaian handitutako ermita da nahita jatorria gotikoa izan. Erretaula nagusia, barroko erakoa, San Lorentzori eskainita dago eta alboko erretaulak San Jose eta San Ildefonsori.

-Emeterio eta Zeledonio Santuen baseleiza (Pertokiz. Arta auzunea)
Ermita herrikoia, oin errektangeluarra daukana. Baseliza honetan Anitxu baserriko kideak lurperatu ziran 1597ko izurrite baten ondorioz. Ermitaren alboko bolatokian "hiru txirlo" jokoa egiten da.

-Santa Luzia baseleiza (Gerrika)
Auzo honetako baserri batzuk Munitibarko udalerrikoak dira, eta beste batzuk Ziortza-Bolibarrekoak, eta horrexegaitik sartu dogu hemen, jakinda baseleiza bera Munitibarrekoa dala.

Iturriza historigileak esan eban Ziortzako eleiza baino lehenagokoa izan leitekela, baina 1960an barritu eben, ondo barritu be: Terrazoa jarri eben beheko terrakotazko harlauzen ordez.

Gaurko baseleiza neoklasikoa dan arren, indusketak erakutsi dabe aurre-erromaniko baten tokian dagoala. Halan, nabarmentzeko modukoa da hondino antxinako eleizaren arrastoa ikusi ahal dogula: leiho aurre-erromanikoa, X-XI. mendeetakoa. 1986an idoro eben, eta eleiza barruan dago gordeta. Aurre-erromaniko gitxi dago Bizkaian, eta sarritan, oraingoan bezala, eraikuntza barriagoetan iraun daben leihoak izaten dira.

Eleizaren inguruan Erdi Aroko hilobiak idoro ditue, erromanikoak, antza danez, Ziortzako klaustroan eta Bilboko Museo Arkeologikoan jasota dagozanak. Behe Erdi Aroko ateburu bat be badago, jatorriz, hilobi baten harlauza.

Indusketetan X-XI.mendeetako eleiza baten aztarnak atera ditue argira, baita ortusantua be, non zulodun harlauzak –inguru honetan berezkoa ei dana− eta harrizko hilobia, seguruenik herriko nagusi batena. Badagoz VIII. eta IX.mendeetako hilobiak be, eta harrian egindako ulertzen ez diran zulo batzuk. Hezurdurak be agertu dira. Batek eraztuna eukan eta brontzezko uztai bat.

Garautegi bat be idoro dabe, komunala, Bizkaiko zaharrena, X. eta XI.mendeen artekoa, seguruenik eleizari ordaintzen jagon hamarrekoa gordetzeko.

-Lezartza baserria
Baserri honek ez dauka ataririk, eta dinteldun sarrera dauka. Atzeko fatxadan eguzki irudiak, aingeru musikariak inskripzioak, Santiagoren irudia eta barroko erara landutako hainbat elementu dagoz (tailak).

-Arizpe baserria
XVII. mendeko baserri honetan ikusi daiteke garaiko ataria eta egitura nolakoak ziran.


ZIORTZAKO KOLEGIATA

Kondairak dino 968ko Jasokunde Egunean, bertoko fededunak Gerrikako Santa Luzia eleizan egozala. Meza entzuten egozala, arrano batek eleiza horretako hilobi batetik garezur bat hartu eban, atzaparretan eroan, eta Ziortza gainean laga ei eban, sasien ganera jausten itxita. Bertan Hantxe eregiko zan eleiza. Bizkaian egon dan kolegiata bakarra, gaur egun monasterioa dana. Ahozko tradizinoak konteten dauena harri gainean landuta geratu da: Ziortzaren armarrian arrano agiri da, garezurra atzaparretan.

Eleiza: Jatorrian XIV. mendekoa da, gotiko estilokoa. Barruan, Bizkaiko organo aspaldikoenetakoa gordetzen dau. Azpimarratzeko modukoak dira Eleiza barruko eta atariko eskultura eta taila moltsoa.

Klaustroa: Berpizkunde garaikoa.

Mendebaldeko atea: Erlijio gunerako ate nagusia da, puntu erdikoa; Muxika-Butroi familiaren armarria dauka.

Siortaldeko atea: Armarri bera ageri da honetan, baita aipatutako arranoa eta garezurraren irudia era.

Antxinako erromesen ospitale zaharra: Berreregi egin da azken urteotan, eta ibiltarientzako ostatu izateko egokitu. Kostatik igarotzen dan Done Jakue bidearen munarri garrantzitsuenetarikoa da Ziortza, eta Bolibar herritik kolegiataraino jatorrizko galtzada edo bidarria gorde da.

BOLIBAR ETA SIMON

Bolibarreko Simon, Simón Zaharra, "askatzailearen" bosgarren aitona, Errementarikua baserriko semea, maiorazgoagaitik, Ameriketara joan zan, Santo Domingora, XVI. mendearen erdialdean, eta amaieran itzuli zan Bolibarrera kaparetasun-froga jadistera; lortu ostean Ameriketara itzuli zan. Simón Bolívar 1783an jaio zan Venezuelako uriburuan.

Venezuelako gobernuak Simon Bolívarren omenezko oroitarria ezarri eban 1927an Bolibarreko plazan, Pedro Ispizuak egina. Geroago, 50eko hamarkadan, Bolibarreko herri eskola eregiteko diru laguntza emongo eban Venezuelak, baita frontoia beraa be. 1983an edegi zituan ateak Simón Bolívar museoak.