LEA-ARTIBAIKO BAZTERRAK. Bolibartik Munitibarrera joan eta etortea Ziortza, Gerrika eta Zeinkan zehar

Ibilbide polita baizen interesgarria. Baserri alde ederrak, Munitibar ganekoa eta batez be Gerrika aldean, Oiz eta Urregarai-Bedartzaundi aldeko ikuspegi zababalak… Eta jakina, Ziortzako bidarria, kolegiata… Bidea, normalean, zabala eta erosoa da, Zeinkatik Bolibarrera jasteko zidorra izan ezik, non ganaduak eragindako basa apur bat egoten dan, baina azkenean Bolibar eta ibarraren ikuspegi ederra eskeintzen deuskun.

Bidean agertu ahala:

-ZIORTZAKO BIDARRIA
Donejakueren bide izan da, errumesen bidea. XVI. mendeko kurutze-bide baten
hondarrak dagoz. XX. Mendearen hasikeran, gaur egungo errepidea egin zanean, sasiek apurka-apurka estali eben galtzada, eta 1982ra arte ez zan idoro eta barritu, nahi-ta hondino behar asko egiteko egon.

Dana dala, Donejakue bideari lehenago ekin gura badeutsagu, Iruzubietan hasi ahal dogu. Bertan, etxe biren artean Donejakueren izarra dagoan tokitik hasiko gara, aldats gora Artako landa eta San Pedro baseleizaraino. Eleiza honek Xl.mendeko bentana aurre-erromanikoa dauka.

-ZIORTZAKO KOLEGIATA
Euskadiko monumentu nazionala. Kondairak dino 968ko Jasokunde Egunean, herritarrak Gerrikako Santa Luzia eleizan meza entzuten egozala, arrano batek eleizako hilobi batetik garezur bat hartu eban, atzaparretan eroan, eta Ziortza gainean laga ei eban, sasien ganera jausten itxita. Bertan Hantxe eregiko zan eleiza. Bizkaian egon dan kolegiata bakarra, gaur egun monasterioa dana. Ahozko tradizinoak konteten dauena harri gainean landuta geratu da: Ziortzaren armarrian arranoa agiri da, garezurra atzaparretan.

Gaurko eleiza XIV. mendekoa da, Errenazimenduko gotiko estilokoa. Erretabloa platereskoa da. Barruan, Bizkaiko organo aspaldikoenetakoa gordetzen dau. Azpimarratzeko modukoak dira Eleiza barruko eta atariko eskultura eta taila moltsoa.

Alboan Berpizkunde garaiko klaustroa dagoa (XVI).

Mendebaldeko atea, erlijio gunerako ate nagusia, puntu erdikoa da; Muxika-Butroi familiaren armarria dauka. Sortaldeko atean Armarri bera ageri da, baita aitatutako arranoa eta garezurraren irudia be.

Antxinako erromesen ospitale zaharra barriro eregi dabe urteotan, eta ibiltarientzako ostatu izateko egokitu. Kostatik igarotzen dan Done Jakue bidearen munarri garrantzitsuenetarikoa da Ziortza, eta Bolibar herritik kolegiataraino jatorrizko galtzada edo bidarria gorde da.


GERRIKA AUZUNEA ETA SANTA LUZIA BASELEIZA

Gerrika auzunean eta ingurukoak goiko zabalune batean dagoz. Baserri-alde bakana da, Oiz eta Urregarai-Bedartzandiren berigarapean, Bizkainko ederrenetariko bat.

Eta, ganera, harribitxi bat dauka, Santa Luzia baseleiza. Bidean ez daukagun arren, hurrean dago. Zoritxarrez, etxe bati dautsola dago, eta kanpotik ez deusku gauza handirik erakusten.

Iturriza historigileak esan eban Ziortzako eleiza baino lehenagokoa izan leitekela, baina 1960an barritu eben, ondo barritu be: Terrazoa jarri eben beheko terrakotazko harlauzen ordez.

Gaurko baseleiza neoklasikoa dan arren, indusketak erakutsi dabe aurre-erromaniko baten tokian dagoala. Halan, nabarmentzeko modukoa da hondino antxinako eleizaren arrastoa ikusi ahal dogula: leiho aurre-erromanikoa, X-XI. mendeetakoa. 1986an idoro eben, eta eleiza barruan dago gordeta. Aurre-erromaniko gitxi dago Bizkaian, eta sarritan, oraingoan bezala, eraikuntza barriagoetan iraun daben leihoak izaten dira.

Eleizaren inguruan Erdi Aroko hilobiak idoro ditue, erromanikoak, antza danez, Ziortzako klaustroan eta Bilboko Museo Arkeologikoan jasota dagozanak. Behe Erdi Aroko ateburu bat be badago, jatorriz, hilobi baten harlauza.

Indusketetan X-XI.mendeetako eleiza baten aztarnak atera ditue argira, baita ortusantua be, non zulodun harlauzak –inguru honetan berezkoa ei dana− eta harrizko hilobia, seguruenik herriko nagusi batena. Badagoz VIII. eta IX.mendeetako hilobiak be, eta harrian egindako ulertzen ez diran zulo batzuk. Hezurdurak be agertu dira. Batek eraztuna eukan eta brontzezko uztai bat.

Garautegi bat be idoro dabe, komunala, Bizkaiko zaharrena, X. eta XI.mendeen artekoa, seguruenik eleizari ordaintzen jagon hamarrekoa gordetzeko.


ZEINKAKO MADALENA BASELEIZA

Auzunera heldu baino apur bat lehenango, munotxu baten. Gotikoa (XV). Hegoaldeko eta mendebaldeko fatxadetan arku-zorrotz bik iraun dabe. Nabarmentzen dira Maria Madalenari eskainitako altare nagusia eta irudi herrikoiak. Ermitaren alboko bolatokian "hiru txirlo" jokoa egiten da.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Horrezaz ganera, Ziortza-Bolibar herrian:

-Santo Tomas eleiza eta Coromotoko Andra Mariren kapera
Erdi Arotik datorren altxorra da. Nabe bakarrekoa da, eta gurutze-ganga dauka. Gotorleku-eleizaren egitura dauka, bi dorre zilindrikoak emonda. Barruko erretaula neoklasikoa da, San Tomasen irudia daukana.

Atarian Coromotoko Andre Maria Venezuelako zaindariaren kapera eregi zan 1959an, lehenago egoan beste baten ordez.

-Longa Jeneralaren Monumentua
Plazan bertan, frantsesen aurkako Independentzia gerran nabarmendu zan jeneralaren orotzarria (1783-1831), Tomas Martínez Arteaga eskultoreak egina.


-Bolibar eta Simon

Bolibarreko Simon, Simón Zaharra, "askatzailearfen" bosgarren aitona, Errementarikua baserriko semea, maiorazgoagaitik, Ameriketara joan zan, Santo Domingora, XVI. mendearen erdialdean, eta amaieran itzuli zan Bolibarrera kaparetasun-froga jadistera; lortu ostean Ameriketara itzuli zan. Simón Bolívar 1783an jaio zan Venezuelako uriburuan.

Venezuelako gobernuak Simon Bolívarren omenezko oroitarria ezarri eban 1927an Bolibarreko plazan, Pedro Ispizuak egina. Geroago, 50eko hamarkadan, Bolibarreko herri eskola eregiteko diru laguntza emongo eban Venezuelak, baita frontoia beraa be. 1983an edegi zituan ateak Simón Bolívar museoak.