LEA-ARTIBAIKO BAZTERRAK. Learen iturrien bila

Gerrikaiztik abiatuko gara Oiz mendiaren hegaletan Lea osatzen daben erreken bila. Bide zabala hasikeran, eta behinola errota izandako etxe batzuen ondotik igarota, laster ibai ertzeko basoak inguratuko dau. Bide-zidor bihurtuta, urjauzi batera helduko gara, eta harantzago, zugatx artean, etxe hidrolektiko zaharraren aztarna handietara helduko. Handik gora egingo dogu, erreka ondotik, ibilteko gero eta gatxago dan ertz eta baso sarri-zarratuan gora, harik eta, gogoaren edo abilidadearen arabera, gelditu eta atzera egitea erabagi arte.

Ostera be etxe hidrolektrikora hurreratuko gara; beherantz goazala topo egingo dogu lehenago gorantz etortean ezkerrean itxitako bideagaz, orain eskuman. Basa-bide zabala zan, orain zidor erdi zarratua. Badagoz ibilbideak (trakak), ez aspaldikoak, bide hori Kora(g)uenera heltzeko aukeratzen dabenak, Oizko tontorraren azpira, baina neu, saiatu nazan arren (2019ko irailean), ezinean, atzera egin behar izan dot Kortagunera ailega(tu) barik, eta narrua sasiko arentzetan lagata. Halanda guztiz be, bide hori aukeratu eta gora joango gara ostera be, baina laster lagako dogu ezkerretik sortuko jakun beste zidor bat harturik.

Hau be behinola basa-bide zabala izan zan, gaur zidor erdi zarratua. Ahalbaitanez landaran artean ibiliko gara, orain bai Oiz errekaren ibarraren barrenean. Antza dan lez, tematurik sasiko bideari ekin eta eragon ezkero, Oiz errekaren (Learen) urjauzi handira heldu gaitekez, horixe behinik behin esan deust bertako baserritar batek. Neuk ez dot lortu, ostera, jakin baneu urjauzira heltzeko bidea izan eitekeala ez neban hain errez atzera egingo, hondino aurrera joatea baneukan eta. Trakan seinalea ipini dot neu geratu nintzan tokitik apur bat harantzago, uste dodalako hurrean ibili nintzala, baina benetan ez dakit jakin.


LEA IBAIAREN ARROA

Lea ibaiak 20 km inguruko luzera dau; Oiz mendiaren iparreko hegaletan sortzen da, errekasto ugari Munitibar-Arbatzegi Gerrikaitzen batzen danean. Errekastorik mardulena, goiko ibar luzeen eta handiena zehartzen dauena, Oiz erreka danez, esan leiteke berori dala Lea ibaiaren sorburu nagusia, edo gurago badozu, Learen lehenengo izena. Gure ibilbidean ibar horretan sartzen saiatuko gara, baina zoritxarrez bideak nahiko alferrik galdura dagoz sasien menpean.

Goiko ibarrean hondino irauten dabe bertoko basoaren aztarna txikiren batzuk, hala zelan haresti eta baso mistoren bat, kantauriar isurialdean ohikoak diran artadien aztarnak.

Learen goiko ibarrean haltzadiak dagoz, haltz, leizar, haretx eta hurretxez osatuta. Ertz batzutan hurretxa da nagusi, eta zenbat eta beherago jatsi, haltzak nagusituko dira.

Learen uraren kalitatean ona izaten da, baina, era berean, ubidean makina bat eskuhartze igartzen da, ekosistemaren berezko egitura behin eta barriro apurtzen daben urtegi eta nasa askogaz, arrainentzako oztopo gaindiezinak.

Izokina inoiz Oletaraino sartu da. Dana daka, tarte guztietan amuarrain arrunta, foxinoa eta aingirak dagoz.

http://www.bizkaia21.eus/fitxategiak/09/bizkaia21/Territorio_Sostenible/dokumentuak/20100909134349515_Lea%20ibaia%20kalitatea.pdf?hash=afc701da0fe4e590fbe6ac8023f96bb


MUNITIBAR-ARBATZEGI-GERRIKAITZ

Udalerria Arbatzegik eta Gerrikaitzek uri-guneak osatzen dabe, eta lau auzune nagusi ditu: Berreño-Aldaka, Uriona, Gerrika eta Totorika.

Don Tello Bizkaiko XXII. Jaunak Gerrikaitzen sortu eban Munitibar uribildua, Bizkaiko hamazazpigarrena, 1366an. Halan, Gerrikaitzek bere harresiak eta ateak euki zituan.

Arbatzegi, barriz, Bizkaiko eleizateetatik bat izan zan, Bizkaiko Batzar Nagusietan jarlekuduna. Antza danez, X.mendean inguruko nekazariak Arbazegi tontorrean parrokia eregi eben. 1550.urtean Munitibarko Jaunak parrokia Ziortzako Kolegiataren mendetik atera eta Munitibar auzora aldatu eban, baina horrek burruka bizia eragin eban Arbatzegi, Uriona eta Gerrikakoen artean. Osterantzean, Ziortzako Kolejiatak Oiz eta inguru osoan jabetza handiak eukanez, sarritan izan ziran gorabeherak hurreko herriakaz, batez be XVI.mendean.

Arbatzegik eta Gerrikaitzek 1882an erabagi eben udalerri bakarrean batzea, azken karlistadearen urritasun ekonomikoengatik eta, horregaz batera, banandurik arpegirik ezin emonda ebizelako modernidadearen premina barriai, zeinda ikastetxea eregitea eta maisu-maistrai nahiz sendagileari ordaintzea. 1883an alkarregaz egin eben lehenengo batzar ofiziala.

ZER IKUSI

-Baserriak. Baserri eta paisaia ederrak dagoz, Lea-Artibai bailara osoan bezala. Bat aitatzeagaitik, bidean ikusiko dogulako, Ganbekoa: Anbre. 1780an eregia.

- Elur-zuloak. Elur-zulorik ez dogu ikusi, baina, itxura danez, ez dagoz ibilbidetik urrun. Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz udalerrian elur-zulo honeek ei dagoz:

- Ganbekoa. Anbre baserriarena da, eta baserritik 200 m-tara dago, leizarraga baserrira doan bidearen ondoan. 1915a arte landu ei eben. Antza danez, GR 38 eta GR 98 ibilbideak hurretik igaroten dira.
- Maskakoa. Neberondo be izena jako. Astoaburu mendiaren ipar hegalean dago, Mikola baserriaren mendebaldean, 350 m ingurura. Mikola eta Iporla baserriak lantzen eben.

Informazino hau Urdaibairen turismo-webgunetik (www.urdaibai.org/es/arkitektura/elurtzuloak.php eta Euskadi.eusetik (www.euskadi.eus/web01-a2kulonz/es/contenidos/informacion/ardoaren_arrainaren_ibilbidea/es_ibilbide/gernika.html, batu dogu.

- Gerrikako Santa Luzia baseleiza. Eleiza hau be ez dago gure bidean, nahiko urrun baino, Gerrika auzunean, baina inguruko monumenturik garrantzitsuena izanik, ez dogu aitatu barik itxi gura. Dana dala, kanpotik ez da ezer ikusten, eta horma bi ondoko etxe batek iruntsi ditu.

Iturriza historigileak esan eban Ziortzako eleiza baino lehenagokoa izan leitekela, baina 1960an barritu eben, ondo barritu be: Terrazoa jarri eben beheko terrakotazko harlauzen ordez.

Gaurko baseleiza neoklasikoa dan arren, indusketak erakutsi dabe aurre-erromaniko baten tokian dagoala. Halan, nabarmentzeko modukoa da hondino antxinako eleizaren arrastoa ikusi ahal dogula: leiho aurre-erromanikoa, X-XI. mendeetakoa. 1986an idoro eben, eta eleiza barruan dago gordeta. Aurre-erromaniko gitxi dago Bizkaian, eta sarritan, oraingoan bezala, eraikuntza barriagoetan iraun daben leihoak izaten dira.

Eleizaren inguruan Erdi Aroko hilobiak idoro ditue, erromanikoak, antza danez, Ziortzako klaustroan eta Bilboko Museo Arkeologikoan jasota dagozanak. Behe Erdi Aroko ateburu bat be badago, jatorriz, hilobi baten harlauza.

Indusketetan X-XI.mendeetako eleiza baten aztarnak atera ditue argira, baita ortusantua be, non zulodun harlauzak –inguru honetan berezkoa ei dana− eta harrizko hilobia, seguruenik herriko nagusi batena. Badagoz VIII. eta IX.mendeetako hilobiak be, eta harrian egindako ulertzen ez diran zulo batzuk. Hezurdurak be agertu dira. Batek eraztuna eukan eta brontzezko uztai bat.

Garautegi bat be idoro dabe, komunala, Bizkaiko zaharrena, X. eta XI.mendeen artekoa, seguruenik eleizari ordaintzen jagon hamarrekoa gordetzeko.

- Elortza errotea. Gerrikaitz uribilduaren garaian errota bakarra zan.