LEA-ARTIBAIKO BAZTERRAK. Ondarroatik Markinara Milloiko mendatean zehar

Bide desbardinak lotuz joango gara Ondarroatik Aspiltzara, GR 38.2 eta PR-BI 26, Markinara heltzeko.

GR 38ren laguntzagaz ibiliko gara Markinaren goialdera heldu arte, eta goialde horretatik jasteko PR-BI 26ri jarraituko deutsagu.

Mendietako ingurune naturala, jakina, hondaturik dago, Bizkaian ohikoa dan lez, pinu eta eukaliptoak nongura, ez haretxik, pagorik, astigarrik…, eta pinuak eta eukaliptoak erauzi ostean lagatako lur astiduakaitik. Halanda be, gure jatorrizko zugatzak suntsitu dituezan arren, begiak gora eta urrunera jaiki ezkero, paisaiak, hondino, badabe edertasunik, eta gainera, bidean gauza interesgarri batzuk idoroko doguz.

BIDEAN

ASTERRIKA ETA SAN LORENTZO
Bidean, Berriatuako Asterrika auzunea eta baseleiza bi ikusiko doguz. San Lorentzo baseleiza gotikoa da jatorriz, XV.ekoa.


SAN ANTOLIN
Asterrikatik Milloiko mendatera bideratuko gara, mendi-bide zabalez. Milloiko atera heldu baino lehentxuago San Antolin baseleiza ikusiko dogu. Merelludi auzoan dago, eta jatorriz XVI.ekoa da. Baseleizari auzoko kofradiaren bilera-gelak dautsa. Interes etnografiko garrantzitsua dau gelak, barruan dagozan egurrezko batzar-mahai luze eta bankuakaitik.


ATAUN (ATEGURENTORRE)
Milloitik Ipuiñomendiratz joko dogu, hegoalderantz, baserri arteko porlanazko kamino batez. Ipuinomendiaren hegalean, belardi gurien artean, urrundik, basetxe zabal-karratu bat ikusiko dogu, gotorleku baten antzekoa, baserri itxurarik ez daukana, Ategurentorre (Ataun).

Izena eta etxea ikusirik, argi ikusten da aspaldiko igarobide garrantzitsua izan zana, batetik, etxeak torre edo benta baten itxurea daukalako, bestetik, toponimian mendiko igarobideak izentatzeko ohiko berbak osatzen dabelako etxearen izena: “ate” (igarobide), “guren” edo “guen” (goian dagoana edo toki baten amaiera dana, hala zelan “Ibarguren”, “Ibarguen”, “Solaguren”, “Solaguen”, eta halan, “Ataguren”, “Atauen”, “Ataun”).


UBILLAKO JAUREGIA
Ategurentorrera heldu aurretik porlanezko bidetik urtengo dogu Ipuiñomendia inguratzeko, harik eta Aulestia eta Ubilla-Urberuaga eta Markina lotzen dituan errepide estuagaz batu arte. Errepidez behera jatsi eta Ondarroa-Markinako errepideagaz batzen garean tokian, Artibai ibaia zeharkatu eta atoan, Ubillako jauregia idoroko dogu.

Ubillako torreak balio arkitektoniko bikaina dauen arren, ia guztiz hondaturik dago, horma nagusiak bakarrik diraulako zutunik, aurrekaldeak. Oinarrizko dobelan idazkun hau dago: “Paz de Dios sea en esta casa”. Ubillako ezkutua desagertu da, baita bentaneetako elementu asko be. Etxe-dorrearen alboan, errotarantz eta burdinolarantz joian bidea egoan


Errepidean gagozala eskumatara joko dogu, Markinaraino, baina arreta galdu barik, (losarik) espaloirik ez dago eta.

Errepidean gitxiago ibili gura badogu, aukeran dogu Markinara (eskumatara) barik Aspiltzara (ezkerratara) joatea, bertan Ondarroako autobusa hartzearren. Amaiera hori ibilbide honetan dozu:

LEA-ARTIBAIKO BAZTERRAK. Ondarroatik Aspiltzara Asterrika, Milloi eta Ubilla-Urberuagan zehar.
https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/lea-artibaiko-bazterrak-ondarroatik-aspiltzara-asterrika-milloi-eta-ubilla-urberuagan-zehar-92865020


INFORMAZINO OSAGARRIA

GAURKO ONDARROA ETA EUSKALDUNAK

XX. mendeko 40 eta 60 hamarkaden artean galiziar eta andaluziar sendi asko etorri ziran itsasoan behar egitera. Arrantzea 1968an heldu zan gailurrera. Handik aurrera, arrazoi batzuk kausa dirala, arrantzeak eten barik beherantz egin dau, eta gaur egun urrun dago orduko mailatik. Halanda be, hondino Kantauriko kairik garrantzitsuenetariko bat da Ondarroakoa. Gaztediak, ostera, uko egin deutsanez itsasoari, kanporrak dira arrantzale gehienak, asko afrikarrak eta hegoamerikarrak.

Horrezaz ostean, munduko aldaketa bizkor eta sakonakaz batera, behar-motak eta merkataritza-jarduerak be aldatzen eta ugaltzen doazen ginoan, gizartea eta herritar mota be aldatuz doa, arin eta muneraino. Eta, antza dan lez, bertoko eta kanpoko agintariak horretan biziro laguntzen dabe, ekonomia hazi eta bizkortzeko hartu izan dituen neurriak dirala medio, azken hamarkadetan portuan nahi herrian ikusi diran zabalkunde eta azpiegiturak ikusita.

Ondarroako gizartea, nongura bezala, gero eta hibridoagoa da. Azken hirurogei urteetan, bada, etorkin asko etorri dira Ondarroara, eta Ondarroako nahi kanpoko agintariak, ohiko pentsamendu (erlijioso) oneko topikoai jarraituz, kultur aniztasuna txalotzen dabe, bai eta aldarrikatu be euskereak Ondarroan erakusten dauen kemena be, esaterako, gazteen artean. Guztiagaz be, ez da belarri zolirik behar euskerearen erabilera behera dabilela.

Zoritxarrez, Euskal Herrian, Administrazinoaren maila guztietan eta mugimendu alternatiboetan, ohikoa da euskerearen gaineko baieztapen baikorrak egitea ganorazko azterketa eta diagnostiko soziolinguistiko barik. Horretan danak bardintsuak, alderdia eta mugimendua gorabehera.

Zelangura be, ez da asko ezagutu behar argi ikusteko euskaldunen etenbako argaltasunaren kausarik errimena ez dagoala batez be kanpotarren eraginagaz loturik, aspalditik, mendeetan, datorren uriola dan ezkero. Uriola horrek Ondarroan gaur dauen kemena, betiko modura, gizarte-aldaketa orokorren eskutik dator, eta gaurko bizimodu eta kulturearen aldaketa gero eta zabalago eta sakonagoagaitik, zeinen ondorioz erreferentziak ia beti kanpoan kokatzen diran: danok modernoak gara eta modernoak izan nahi dogu, nahi-ta, sustrai- eta botere-galderak sortzen dauen ezinegonari sasi erantzuteko, gero eta euskaltzaleago eta jaioterria maiteago izan.

Osterantzean, Ondarroako agintariak nahiz alderdiak bat egiten dabe berbeta-maila formal guztietan Bizkaiko (mendebaldeko?) euskerea baztertzeagaz, eta horrela guztizko lehentasuna emoten deutse euskaldunengangik hizkuntza-eredu urrunen dagoanari, hau da, euskara batuari. Holan, bizkaiera —euskaldunen berbetea—baztertuta, estatu gehienen bidetik jokatzen dabe hizkuntzearen kontuetan, hau da, espainiarrak euskaldunakaz jokatu daben modura.

Egia da bizkaieraren eredu estandarrak urrun samar dagozana ondarrutarren berbetatik. Izan be, hizkuntza kontuetan euskaldunak beti itsukeria itzela erakutsi daroe, berbarako, hiztun gehienetatik urrun dagozan ereduak aukeratuta; holan egin dabe euskara batuagaz, eta holan egin dabe bizkaiera estandarragaz. Ostera, aukeratzea euken Añibarrok Gueroco Guero liburuan erabiltako aditz-paradigmea, bizkaieraren hiztun gehienetatik hurren dagoana, baina, jakina, ez Eben egin.

Zelangura be, ezin ukatu geinke, gainera, fonetismo ugariak dirala bide, bizkaiera estandarra urrun samar dagoana edonongo bizkai-hiztunetatik, baina are urrunago dago, arean be, gizpuzkeraren ereduko euskara batua. Bere eragin eta ezagutza handia eskolaren jarduera suntsitzailearen ondorioa da, espainierarena izan dan legez. Batua sortu zanean diglosia moduko bat proposatu zan: batua goiko hizkuntza-funtzioetarako, euskalkia enparau funtzioetarako. Ez da holan egin, engainua izan da: batua funtzio guztietarako, eta eskola mailua. Hizkuntza-zentsura komunikabide garrantzitsuetan. Botere-lehian, eliteak bardintsuak dira nongura, bertokoak eta espainiarrak izan. Zertarako gura dogu independentzia?

Bizkaierari bizkar guztiz emonda, ukatu eta heriotza-epaia emoten jako euskaldunen tradizino kulturalik handienetariko bati, norberaren (Lea-Artibaiko) tradizinoari hatan be. Baina, jakina, estatu-nazinoa eregi, sendotu edo iraun arazo gura daben guztiak, ezkerrekoa nahi eskumakoa izan, nazioa (kultura, berbetea) eta estatua identifikatuta, eredu bakarretara jotzen daben lez, berbetetan be bakarra maite dabe.

Danagaitik be, Ondarroa herri elebiduna da —herri euskaldun elebakarrik ez da—, eta bere tamainan, seguruenik, euskaldunena.


ONDARROAN ZER IKUSI

- Uri zaharra.

- Andra Mari eleiza
Gotiko berankorra, 1480an-edo eregia, flandestar edo borgoinar arkitekto baten zuzendaritzapean, Borgoinako ukitua dauena, eta osagai oso deigarri b i daukazana: kanpoaldeko eskultura bitxiak (“Kortxelekoak”) eta eleizeari eusten deutsen harrizko arku handiak, eleizea hatx baten eta hondarraren gainean dago eregita eta.

Erretaula nagusia rokoko estilokoa da. Irudiak ere rokoko dira. Bateoarria gotikoa da, XV.ekoa, harri baltzazkoa, eta bakana.

- Udaletxe zaharra (eleizari dautsola, neoklasikoa).

- Likona torrea (Erdi Arokoa)

- Kofradia zaharra (Zubi zaharraren ondoan)

- Zubi zaharra

- Pietate edo Aita Eterno Baseliza (Zubiaren beste aldean)

- Alfontso XIII.aren zaldaina (pasarela) edo “Plaiko zubixe” Plaiko. (“Alameda” deritxon plazan).

XX. mendearen hasierako burdin-arkitekturearen erakusgarria. 1927an eregi zan, Bizkaiko Foru Aldundiak finantzaturik Arrigorriko hondartzara joateko. Zubia edegi egiten da alde batera biraturik. Holako asko egin ziran XIX. mendearen erdi aldean. Espainian bakarra da, eta Europan zutunik dirauen gitxietariko bat.

- Kaia, hondartza eta pasealekua

- Antiguako ama baseliza. Antza Ondarroako lehenbiziko parrokia, XV. mendearen amaieran eregia. Kanpoko estalkiaren parte baten bakarrik dirau jatorrizko estilo gotikoak. Gaurko eraikinak, bada, estilo gotikoa, neoklasikoa eta barrokoa batzen ditu, azkena 1759an gehitua.


MARKINA-XEMEIN

Markina edo “munako (mugako) herria”; izena latinezko “marca”tik dator, eta berori germaniera zaharretik “mark”, munako lurraldea. “markina”, holantxe izentautako eben Bizkaiko inguru hau, Etxebarria eta Azpilza (gaurko Xemein) zana. XIV.mendearen erdialdean (1355) Villaviciosa de Marquina” (Markina uribildua) eregi eben Azpilzako landetan, Gipuzkoatik lapurtzera sartzen ziranakandik babestearren.

Uribildua Don Tello Bizkaiko Jaunak Villaviciosa de Marquina sortu eban, eta Bermeon emon eutsan uri-gutuna (carta puebla), Bizkaiko Batzarrak baimena emon ostean. Bilboko forua jaso eban.

Uriak Xemeingo lurretan hartu eban tokia, eta baserritarren defentsarako egin zan. Halanda be, Xemeningo baserritarrak ezin eben uritartu, Jaunak ez ebalako bere menpekoen ganeko eskubiderik galdu gura.

Markinak Xemeingo eleiza erabili behar izateak gatazka ugari eragin eban eleizateko herritarrakaz, baita Etxebarriakoakaz be, eta XVII. mendea arte iraun eben.

Markina eta Xemein 1952an batu ziran, eta 1969an Ziortzako eleizatea (Bolibar) lotu jaken, baina 2005ean ostera be banandu zan.

MARKINA-XEMEINGO IBILBIDE ARKITEKTONIOA:

https://eu.wikiloc.com/ibilbide-senderismo/lea-artibaiko-bazterrak-markina-xemeingo-ibilbide-arkitektonikoa-63037832