LEA-ARTIBAIKO BAZTERRAK. Tontorramendi - 9. Saturrarandik gora eta Iremagirreitik jatsiz

Ondarroatik Saturraranera joan gara, eta handik, gasolindegi eta etxe barri batzuen artean, gora joten dauen PR baten bideari jarraituko deutsagu. Aldatz pikea batzuetan, baina ez luzea. Halan, goialdean, Burgoa baserriaren ondoan agertuko gara. Hor aukerea izango dogu gure artzaintza-kulturaren lekuko oso garrantzitsu bat ikusteko: kortarria. Kortarriak oso garrantzitsuak dira Euskal Herriko artzain-kulturan, non kortak (mendebaldean) eta saroi edo sarobe (sortaldean) izan diran artzaintza atontzeko guneak.

Gora egin eta laster Santa Kruzko baseleizara helduko gara, baina aurretik, pago bakan batzuk ikusteko aukerea izango dogu, beharbada baso baten azken lekukoak, edozelan be, garaiera txikian eta itsasotik hurrean.

Mendi-lerroari jarraitu barik (beste ibilbide baterako itxi dogu), PR-aren markai jarraitu deutsegu. Tontorramendiko azken lepora heldu eta aldats pike baina labur bat gainditurik txuntxurrean (tontorrean) gara.

Txuntxurrean bertan erromara bat zeharkatu eta (ipar)-mendebalderantz biderantzen dan bidezidorretik behera egin dogu, pinudian zehar eta osto-meta bitxi bi ikusita. Laster bat egingo dogu Elorditik Tontorramendi inguratzen Kondebasoko kortan zehar datorren bide zabalagaz.

Handik gitxira lepo batera helduko gara, eta baserri baten alboan ezkerretik Gorozikara doan bidea alde batera itxita, eskumatara doan mendi-bide zabaletik (ipar-sortalderantz) jo dogu, aurrean itsasoa ikusten dogula. Iremagirre baserriaren ondotik igaro eta Ondarroara zuzen doan bide politan sartu gara.

Eta egurrezko eskilaratik jatsita, Ondarroan gagoz.

Ibilbide laburra eta polita, ikuspegi ederrak daukazana, eta aldats aldastsu batzuk be bai.



INFORMAZINO OSAGARRIA

KORTARRIAK

XIX. mendea arte, gitxi gorabehera, gure mendietako abeltzantza "korta" (mendebaldean) eta "saroi" (sortaldean) izenekoen aranera antolatzen zan. Hortik sortaldeko saroi, sarobe eta antzekoez sortutako leku-izenak, eta mendebaldeko Kortazar, Kortabarria, Kaltzakorta, Ganekogorta…, leku-izen, baserri eta abizenak.

Kortak zugatz bako inguru borobilak ziran, non abereak abaroan gordetzen ziran, Erdian mugarri bat egoten zan, kortarria, eta beste harri txikiago batzuk borobilaren zirkulua markau eta zarratzen eben, hau da, kortearen zirkulua. Kortarriaren goialdean marra batzuk markatzen eben zirkuluko harrien kokapena (ikusi argazkia).

Sarritan etxola edo bordaren bat egoten zan, urteak joan eta etorri baserri bihurtu zana; seguruenik hainbat baserriren sorrera (Kortazar, Kortabarria…). Kortatik mendiko larrak banatzen ziran.

Kortarri gehienak desagertu diran arren, hondino idoro daitekez gure mendietan, batzuetan herrietatik ez urrun, eta ganera, zerutik kortak egondako toki asko igarten dira, borobil handiak, mendeetan zehar lurrean bere marka eragin dabe-eta, nahi ta eremu horreetan denetariko landarak sartu diran.


ONDARROAN ZER IKUSI

- Uri zaharra.

- Andra Mari eleiza
Gotiko berankorra, 1480an-edo eregia, flandestar edo borgoinar arkitekto baten zuzendaritzapean, Borgoinako ukitua dauena, eta osagai oso deigarri b i daukazana: kanpoaldeko eskultura bitxiak (“Kortxelekoak”) eta eleizeari eusten deutsen harrizko arku handiak, eleizea hatx baten eta hondarraren gainean dago eregita eta.

Erretaula nagusia rokoko estilokoa da. Irudiak ere rokoko dira. Bateoarria gotikoa da, XV.ekoa, harri baltzazkoa, eta bakana.

- Udaletxe zaharra (eleizari dautsola, neoklasikoa).

- Likona torrea (Erdi Arokoa)

- Kofradia zaharra (Zubi zaharraren ondoan)

- Zubi zaharra

- Pietate edo Aita Eterno Baseliza (Zubiaren beste aldean)

- Alfontso XIII.aren zaldaina (pasarela) edo “Plaiko zubixe” Plaiko. (“Alameda” deritxon plazan).

XX. mendearen hasierako burdin-arkitekturearen erakusgarria. 1927an eregi zan, Bizkaiko Foru Aldundiak finantzaturik Arrigorriko hondartzara joateko. Zubia edegi egiten da alde batera biraturik. Holako asko egin ziran XIX. mendearen erdi aldean. Espainian bakarra da, eta Europan zutunik dirauen gitxietariko bat.

- Kaia, hondartza eta pasealekua

- Antiguako ama baseliza. Antza Ondarroako lehenbiziko parrokia, XV. mendearen amaieran eregia. Kanpoko estalkiaren parte baten bakarrik dirau jatorrizko estilo gotikoak. Gaurko eraikinak, bada, estilo gotikoa, neoklasikoa eta barrokoa batzen ditu, azkena 1759an gehitua.

Ondarroaren historia eta argazkiak:

http://www.ondarroa.eus/eu-ES/Orriak/default.aspx
Ondarroako argazkiak hemen: LEA-ARTIBAIKO BAZTERRAK: Ondarroako kukutzak-1 (munoak) Antiguan zehar.
https://eu.wikipedia.org/wiki/Ondarroa