Anoetako Basagaingo bi meategiak eta Burdin Aroko herrixka haurrekin arakatuz

Anoetako Goibailaran zehar egindako ibilbidea, ondoko kultur-ondareko elementuak bisitatuz: Anoetako meategia 2, Anoetako meategia 1, Basagaingo Burdin Aroko herrixka, Ateagako karobia, Ateaga baserria eta Laumugarrieta mugarria. Ibilbidea: Anoeta - Gaztetxea - Goibailara auzoa - Asuribar baserria - Anoetako meategia 2 - Anoetako meategia 1 - Basagain - Mendigain - Ateagako karobia - Ateaga baserria - Laumugarrieta - Anoetako hilerria - Anoeta

Ibilbidean bi meategi bisitatzen dira, Basagain menditik oso gertu daudenak eta duela 100 urte arte martxan egon ziren. Meategiek barrunbe-multzo txiki bat osatzen dute (dozena bat baino gehiago), burdina ateratzeko zulatutako galeriak. Meategietako bat, bigarrena, haitzulo naturalarekin lotuta dago. Litekeena da Burdin Aroan ustiatu ahal izatea (kristo aurreko lehen milurtekoan, duela 2.000-2.500 urte). Garai hartako herri gotortua mendi beraren tontorrean kokatua dagoenez, meategi horietatik ateratako mineralagatik hornitu zitezkeen.

Basagain 1ek meatze-tunelaren sarbide klasikoa du. Makurtuta joan behar dugun lehen metro batzuen ondoren, galeria zabalago batera iritsiko gara, eskuinera hondoratuta, eta handik beste galeria bat jaitsiko da beheko tunelera (ura belaunetaraino duela), 25 bat metrotan zehar; gero, eraitsi egingo da, goiko galeriarako irekiera bat sortuz, eta, azken zatian, albo batean sartzen den lurpeko ubide bat. Galeria honetan egurrezko trabesak ikusten dira, meategietako bagonetak bertatik igarotzen ziren.

Basagain 2k bere zortzi sarreretatik lau ditu, horma harritsu batean lerrokatuta. Aldapa handian sartzen da, zorua oso solte, hautsez beteta eta irristakor duela. Jaitsi eta gutxira, bi meatze-galeria sortzen dira ezkerrean. Bata gure aurrean sartzen da, bere lurrean pisolitoak, mikrogoursak, eta horma eta sabaietan kareharrizko formazio hasi eta zurixka bat; bestea ezkerretara sartzen da, sarrerapean garatzen da, formazio berdinekin. Jaisten jarraituz gero, areto fosil handi bat aurkituko dugu, meategiak topatzen duen barrunbe naturala, formazioz apaindua. Meatze-galeria bat barrunbe batekin konektatzean, puztutako fenomeno bat gertatu ohi da; bolumenen arteko aldeak aire-korronte bat sortzen du, aire-putz bat, eta hortik datorkio izena. Jaisten jarraituz gero, eskuinera gorantz doan galeria bat aurkituko dugu, kanpoaldean amaitzen dena, eta beherago beste bat, Basagain mendiaren muinora ere iristen dena, baina bertatik ibiltzea zaila da eta sokak ekartzea eskatzen du, arrapalaren malda handia dela eta. Basagain 2 ferra-saguzar handi kolonia garrantzitsu baten babeslekua da (belarriak ere ikusten dira), eta, beraz, hibernazio-arora joatea saihestu behar da, eta baten bat aurkituz gero, ez da enbarazu egin behar.

Basagainen (295m) duela 2.500 urte inguru hiruren bat hektareako Burdin Aroko herrixka bat dago. Barruti honek Oriako haran gehiena hartzen zuen. Herrixkak leku estrategikoetan kokatzen ziren, eta leku horietatik lurralde zabala kontrolatzen zuten. Harresiz inguratutako barrutiak ziren. Etxebizitzak egurrarekin, lokatzarekin eta harriarekin eraikitzen zituzten. Etxebizitzaren erdialdean beheko sua zegoen, eta gainerako gelak landarezko armazoiaren gainean egindako lokatzezko hormek banatzen zituzten. Burdin Aroko jendeak, burdinaren metalurgia menperatzeaz gain, zeramikan tornua erabiltzen hasi ziren, eta egurra tailatu eta beren jantziak ehuntzen ere moldatzen ziren. Zereal eta lekadun laborantzak zabaldu ziren. Alea ontzi handietan jasotzen zuten, ondoren eskuz ehotzeko. Ardiak, ahuntzak, behiak eta txerriak hezten zituzten, eta animalia horietatik haragia, esnea, artilea eta lan-indarra ateratzen zuten. 1995. urtetik, Aranzadiko arkeologo talde batek, Xabier Peñalverren eta Sonia San Joséren zuzendaritzapean, udaro indusketa-kanpaina bati ekiten dio Basagain mendiaren gailurrean aurkitu den herrixkan. Herria biltzen zuen harresiaren aztarnak aurkitu dituzte eta orobat etxebizitzenak: esaterako, zutabeetako falkak eta pezoak. Halaber, zeramika-ontzien pusketak berreskuratu dituzte, gehienak eskuz egindakoak, tornuz egindako gutxi batzuk badiren arren. Nabaria da burdina erabiltzen zela, material horretako pusketak eta zepak aurkitu dira eta. Datazio radiokarbonikoen arabera, herrixka hau duela 2.000-2.500 urtekoa da. Anoetako Udalak talaia apropos honetan informazio-panelak jarri zituen arkeologia-gune honetaz gozatu nahi dutenei bisitaldi gidatua errazteko.