Mungiako erdigunea // Mungia centro

Udaletxe eta Frontoia // Ayto. y Fronton

Mungiako Udaletxea / Ayuntamiento Mungia 1900ean Uria eta Elizatea batu ostean, Udal berri horren batzarrak gaur batean eta bihar bestean egiten ziren, hau da, ez zegoen Udala batzeko leku finkorik. Egoera horri behin betiko konponbide bat emateko, beharrizanei egoki erantzungo zien Udaletxe sendoa eraikitzea erabaki zen. Antonio de Araluzek egin zuen proiektua, garai hartan modan zegoen eredu neokantabristari jarraituta. Estilo horretako elementuez gainera, eraikin honek gainerako euskal udaletxeetan agertzen diren beste elementu batzuk bere baditu, besteak beste: udal frontoia, etxebizitza eraikin bat (etxebizitza sozialak) eta Euskal Herriko beste hainbat herri txikitan ere oso tipikoa izan den taberna, "herriko taberna"(Udalarena). Gaur egun etxebizitza eraikin horrek galdu egin du hasikerako izaera hura, eta "Joko Toki" taberna orain dela urte batzuk kendu zen. 1927an inauguratu zuten eraikin hori guztiz erre zen Gerra Zibilean, 1937ko ekainaren 13an. Begiratu ondo eta bilatu ezazue bere fatxadan Gerra Zibilak utzitako arrastoren bat. *** *** Levantado por Araluce en 1927 bajo las órdenes de Leonardo Rucabado. Fusionadas la Villa y la Anteiglesia en el año 1.900 se produjo un continuo deambular del centro de reuniones del Ayuntamiento. Se adoptó la decisión de dotarse de una casa Consistorial a la altura de sus necesidades. El proyecto corrió a cargo de Antonio de Araluce (1927) bajo las ordenes de Leonardo Rucabado y su diseño se inspira en otra de las corrientes en boga en la época: el neocantabrismo. El edificio incorpora a su vez, elementos tradicionales en los edificios consistoriales vascos: el amplio soportal abierto al exterior, que recorre todos los bajos del edificio, la utilización del ladrillo en la parte superior de la construcción, las ventanas ojivales de inspiración gótica en el segundo piso, o el mensulón partido y el gran escudo de la Anteiglesia de Mungia propios del estilo barroco. A su vez, el edificio incorpora tres elementos de interés: el gran frontón municipal, un bloque destinado a viviendas (sociales) y el típico bar de propiedad municipal común en los pueblos vascos, el "herriko taberna". En nuestro caso el uso residencial y el antiguo bar Joko-Toki ya han desaparecido. El edificio que había sido inaugurado en 1927, fue pasto de las llamas en la Guerra Civil el 13 de junio de 1937. Alcen la vista y busquen algún resto de la Guerra Civil en la fachada.

Alkartasuna Iturria // Fuente de la Concordia

Alkartasunaren Iturria // Fuente de la Concordia Gaurko eta biharko Mungiaren ikurra den "M" handiaren ondoan dago Alkartasunaren Iturria. Bat egindako bi eskuk eta "Biak bat eta biena" leloak erakusten dute iturriak duen sinbolismoa. Esaldia 1883an ura Gondramenditik udal bien, hau da, uriko eta elizateko udalen artean ekarri zuteneko garaiari buruzkoa da. Izan ere, bi udalek bat egin zuten bientzako proiektu bat aurrera ateratzeko xedez. *** *** Junto a la "M" que simboliza el Mungia del presente y el futuro, tenemos una fuente "Alkartasunaren Iturria" (fuente de la Concordia), uno de los principales símbolos de Mungia, creada el 06 de Octubre del año 1900 para reflejar la union de los ayuntamientos de la villa y la anteiglesia. El simbolismo de la fuente queda reflejado en el relieve de dos manos unidas y la inscripción "Biak bat eta biena", que en castellano significa "los dos uno y de los dos" que acompañan a la fuente. Esta frase hace referencia a la traída de agua efectuada desde el Gondramendi entre ambos ayuntamientos, el de la Villa y el de la Anteiglesia, en 1883. Se unen ambos ayuntamientos para el desarrollo de un proyecto común.

Agirre Jauregia eta Aita Elorriaga// Palacio Agirre y Aita Elorriaga

Agirre Jauregia // Palacio Agirre Agirre Jauregia arkitektura-estilo ezberdinak nahasten dituen eraikin eklektikoa da. Alde batetik, beheko bi solairuek neoklasikoaren soiltasuna erakusten dute; hirugarren solairuko leihateek, aldiz, errenazimenduko logiak ekartzen dituzte gogora, eta behatoki bana dute albo bakoitzean. Eraikinaren alde guztiak ez dira berdinak eta estilo ezberdinetako elementuak ikus daitezke horietako bakoitzean, esate baterako, zutabe klasiko batez eutsita eraikinaren atzeko aldean dagoen karrerapea, edo egitura gotikoak zein eklektikoak erakusten dituzten baoak. Foruen Enparantzako etxeek ez bezala, Agirre Jauregiak fruta-arboladun baratzea zeukan, eta autokontsumorako produktuak ateratzen zituzten bertatik. Baserri-jauregia zela esan daiteke, beraz. Baserri zaharretan leihoburuak gurutzez kareztatzen ziren zorte ona erakartzeko eta begizkoa uxatzeko xedez. Ohitura horri jarraiki, Agirre Jauregian ere leihoburuen parean burdin landuzko gurutze bana duten burdin sare barrokoak dauzkate beheko leihoek. *** *** En la calle Aita Elorriaga. Data del S. XVIII Se trata de un edificio ecléctico que mezcla estructuras neoclásicas, renacentistas, barrocas o góticas, entre otras. Podría ser considerado como un caserío palacio, puesto que contaba con un huerto y  frutales, que la proveían de productos destinados al autoconsumo. Hoy en ia destinado mayormente como escuela de música, de euskera, … Aita Elorriaga Agirre Jauregiaren aurrez aurre dago Antonio de Araluce arkitektoak eraiki zuen eraikina. Mungiako Udaletxea ere eraiki zuen arkitektoak garai hartan moda-modan zegoen joera landatarra hartu zuen inspirazio-iturri, estilo neokantauriarra, alegia. Eraikina erre egin zen gerra ostean, eta berreraikitzerakoan beste solairu bat gehitu zioten. *** *** Frente a Agirre Jauregia se ubica este edificio, construido por Antonio de Araluce e inspirado en el estilo neocantábrico. El inmueble se incendió en la postguerra y se reconstruyó elevándolo una altura.

Andra Maria eleiza // Iglesia de Santa Maria

Baserritarra ... eleizarantza doan kalea Andra Mari eliza / Iglesia Andra Mari (Mungia) Mendeetan zehar, harlangaitzezko hormen gainean finkatutako egurrezko teilatudun baseliza handi baten itxura izango zuen, ziurrenik, Andra Mari elizak. XVIII. mende hasieran erortzeko zorian zegoen, baina San Pedro eliza oso hurbil zegoen, ehun metro eskasera, eta hura egoera hobean zegoenez, agintariek ez zuten inolako baliabiderik bideratzen Andra Mariren mantentze-lanetara. Elizateko herritarrek Andra Mari berreraikitzea erabaki zuten orduan. Lanak José de Zaylorda eta Ignacio Vicente de Mendieta y Cebericharen proiektuan oinarrituta egin zituen Francisco Duñabeitiak 1746 eta 1748 artean. Apaindura gutxiko nabe angeluzuzen bakarreko eliza zen, barrokoaren joera klasikoari jarraiki eraikitakoa. Tenpluaren antolamendua da garai hartatik geratzen den gauza bakarra. Mende bat geroago, 1848an, lanekin aurrera egiteko diru nahikoa biltzea lortu zuten, eta gaur egun oraindik kontserbatzen den harlanduzko fatxada berria eraiki ahal izan zuten. Portadaren egitura oso soila da. Apaindura eskasia hori agerikoa da eraikinaren azalera horizontalki bi zatitan eta bertikalki hirutan banatzen duen inposta molduradunean. Sarrera-ateak ganga-formako ateburua du, eta haren gainean kanpaientzako hutsune bi dituen frontoia dago. *** *** A principios del siglo XVIII, Andra Mari era una iglesia en estado de ruina. La cercanía de San Pedro, hacía que los recursos destinados a su mantenimiento brillasen por su ausencia. Entre 1746 y 1748, decidieron reedificarla según el proyecto de José Zaylorda e Ignacio Vicente de Mendieta y Cebericha. Un siglo más tarde, en 1848, construyeron una nueva fachada de sillería de autor desconocido, la que hoy se conserva. Hoy en día, ha pasado a ser el centro en el que los baserritarras de Mungialdea comercializan sus productos en la plaza de los viernes.

San Pedro eleiza // Iglesia San Pedro

San Pedro Eliza / Iglesia San Pedro (Mungia) Gerra zibil garaian, milizianoek San Pedro eliza xumea suntsitu zuten erretiratzerakoan, eta gerra amaitu ondoren tenplua berreraiki zutenean, harriz harri eraman zuten Erdi Arokoa zen sarrerako ate arku zorrotza. Berregiteko lanak aprobetxatuta elizaren tamaina handitu egin zuten, baina horrela galdu egin zuen hasierako landa-tenplu hark zuen xarma. San Pedro izan da azken mila urteetan Mungiarren bizitza espirituala gidatu duen eliza. Bertan lurperatuta daude elizaren patroi izandako Butroiko jaunak, izan ere, Erdi Aroan Mungialdeko boteretsuena izan zen familia horren gotorleku espirituala izan zen eliza hau. Estilo isabeldarreko elizpearen ezaugarririk deigarriena goiko aldean irudikatuta duen zeru-sabaia da, alde banatan eguzkia eta ilargia dituela. Fatxadan tenpluan gurtzen ziren santuen irudiak falta dira: San Pedro, San Pablo eta Andre Maria. Gerra ostean eliza berreraiki zenean ataria bere horretan utzi zuten, eguraldi txarretik babesten zuen estalpea baino ez zioten kendu. Kanpandorreak makina bat buruko min ekarri dizkio Mungiako elizari, historian zehar hainbat aldiz erori izan baita, eta bakoitzean txikizioak eragin izan ditu, dela tenplu osoan, dela zati batean. XVIII. mendean tximistek birritan eraitsi zuten, eta 1937an milizianoak izan ziren Mungiatik erretiratzerakoan kanpandorrea dinamitaz suntsitu zutenak.  Kanpandorre berria ez zuten aurrekoaren toki berean eraiki, eta bestea baino estilizatuagoa den dorre hauxe da Mungiako eraikinik altuena. *** *** La iglesia de San Pedro se encuentra situada en la localidad de Mungia, en Vizcaya. Es el edificio religioso más importante de la localidad en los últimos años. Su interior alberga los sepulcros de los Señores de Butrón. La importancia de esta parroquia reside en su impresionante pórtico de estilo isabelino y por la bóveda. Su campanario ha tenido que ser reconstruido en varias ocasiones debido a desperfectos que causaron los rayos y los milicianos republicanos en su retirada en 1937. La iglesia está dedicada a la imagen de San Pedro y la Virgen María, su portada carece de cualquier referencia a ellos. El edificio quedó deteriorado y en la posguerra la portada no fue modificada, solo se le suprimió el cobertizo que la protegía del tiempo. 

San Kristobal kalea / C/ San Cristobal

SAN KRISTOBAL AUZOA / BARRIO SAN CRISTOBAL Leku berezi baten bila ari bazara, Torrebillela eta San Pedro elizaren artean dagoen San Kristobal etxe taldera sartzeko arku-atea zeharkatu beharko duzu. *** *** *** Si buscas una zona auténtica y emblemática, entonces deberás traspasar el arco de acceso a San Kristobal, entre Torrebillela y la Iglesia de San Pedro.

Billelatarren dorrea // Torre de los Villela

Torrebillela Ez dakigu Torrebillela noiz eraiki zen, baina uste dugu XIV. mende amaiera inguruan izango zela, Billelatarren leinuak gora egin zuenean. Baliteke orduan oso-osorik harrizkoa ez izatea, izan ere, 1511 eta 1514. urteetako agirietan Billelatarren urkamendi gisa agertzen da, eta badirudi garai hartako Bizkaian izen horrekin ezagutzen zirela ia egur hutsez egindako eraikinak. Ondoren hainbat aldaketa jasan zituen, baina garrantzitsuena XIX. mende erdi aldera egin ziotena izan zen, kanpotik egun duen itxura eman ziona: erantsita zituen zenbait eraikin kendu zituzten, barruko aldea berriztatu zioten, bi solairu edukitzetik hirura pasatu zen, dorreari bao berriak ireki zizkioten eta almenak berregin zituzten. Era berean, dorretxearen lehen solairuak estaltzen zituen estilo errebibalistako jauregi bat eraiki zuten haren hiru fatxadaren inguruan. Argi dago dorretxea fase ezberdinetan eraiki zela, baina lehenengo biak, behintzat, elkarren segidakoak izango ziren ziurrenik. Aurreko fatxadan garai batean eraikinaren sarrera nagusia izango zenaren arrastoak ikus daitezke, eta litekeena da harrizko eskailera bat ere egon izana. Eskuineko aldean dinteldun bao baten zangoa ikus daiteke, honako hau modernoagoa. Beste puntu batzuetan ere badaude beste bao batzuen aztarnak, baina horiek askoz aldaketa gehiago jasan dituzte. Jatorrian, etxebizitzak eraikin osoak zuen garaieraren ia erdia hartzen zuen. Horrek arazoak sortzen zituen etxea argiztatzeko eta goiko aldea aireztatzeko orduan, beraz, arku zorrotzeko zenbait leiho txiki zabaldu zituzten gaur egun bigarren solairuaren goiko aldea den puntuan. *** *** No sabemos en que  momento se construyó Torrebillela, pero podemos suponer que a finales del XIV, en un momento de ascenso del linaje de Villela. Quizás entonces no fuera totalmente de piedra, ya que en 1511 y 1514 los documentos se refieren a ella como el cadalso de los Villela, denominación que en la Bizkaia de entonces parece haberse aplicado a edificios construidos fundamentalmente en madera. Después conoció varias modificaciones, si bien la más importante fue la de mediados del XIX que le dio su actual aspecto exterior: se suprimieron algunos edificios anexos, se renovó el interior, que pasó de dos a tres alturas, se abrieron nuevos huecos en la torre, el almenado fue rehecho. A la vez se alzó un palacio de estilo revivalista que rodeó a la torre en tres de sus fachadas, ocultando sus primeras plantas. Es evidente que la torre se construyó en varias fases, aunque al menos las dos primeras debieron de estar muy próximas en el tiempo. En la fachada delantera se pueden observar los restos del que debió de ser el acceso principal del edificio, quizás dotado de una escalera exterior de piedra. A la derecha puede verse la jamba de otro vano, éste adintelado, que parece de factura más moderna. En otros puntos se aprecian huellas de otros vanos, mucho más alterados. El piso residencial abarcaba en origen casi la mitad de la altura total de la casa. Evidentemente, esto dificultaba su iluminación y aireación de su zona superior, por lo que se abrieron allí algunas pequeñas ventanas apuntadas, que hoy se corresponden con la parte alta de la

Billelatarren parkea // Parque torrebillela

Billelatarren errota eta Katetxea // Molino de los Villela y el Fielato

Billelatarren errota (Mungia) Torrebillela dorrearen alde batean, Billelatarren errota dago, familiaren botere ekonomikoaren ikurra eta, aldi berean, herriko errota nagusia zena. Mungian eta Mungialdean ur-errota ugari egon ziren, eta oraindik ere badaude. Errota horren eginkizuna Mungiako uria irinez hornitzea zen. Katetxea Katetxea dugu Erdi Aroan Beko Kalen zeuden eraikinetatik geratzen zaigun ale bakanetakoa. Beko kale eta GoiKoetxe (gaur egun Alkartasuna) ziren garai hartako uriaren ardatza. Gaur egun Katetxeko horman zitzilik dagoen kate zatiak zera gogorazten digu, mendeetan zehar Bilbotik (Goikoetxeko zubitik) ekartzen zituzten merkantziak Mungian sartzeko ordaindu beharra zegoela. Gaur egun, ostera, teknologia berrien inguruko zerbitzuak eta foroak eskaintzen ditu. *** *** Molino de los Billela (Mungia) Junto a Torrebillela se encuentra el molino de los Billela, símbolo de su poderío económico y principal molino del pueblo. En Mungia y Mungialde fueron y son numerosos los molinos de agua. La casa de la cadena, el fielato Último vestigio de la Beko kale medieval. La cadena que se ve en su pared nos recuerda que fue un paso obligado de pago de impuestos para entrar mercancías en la villa. Hoy en día es un lugar de foros y nuevas tecnologías

Atxuri-zubi

Butroi ibaia zeharkatzen duten Mungiako zubietako bat. *** Uno de los muchos puentes de Mungia que cruzan el río Butrón.

Landetxo Goikoa (Olentzeron etxea // Casa de Olentzero)

Landetxo Goikoa Mungiako Landetxo auzoan dagoen baserria da. 1510. urtean eraiki omen zuten lehen aldiz. 1996Ko uztailaren 09an, Eusko_Jaurlaritzak monumentu izendatu zuen, Sailkatutako Kultura Ondasuna. Gaur egun Izenaduba izeneko parke-tematikoaren barnean dago, non Olentzeroren etxearena egiten du. Ezaugarriak[ Landetxo Goikoa baserria Euskal Herrian gelditzen diren landa-etxe zaharrenetariko bat da. Seguruenik XVI. HYPERLINK "https://eu.wikipedia.org/wiki/XVI._mendea"Mendean eraiki zen eta baserri gotiko-errenazentisten artean sailka daiteke. Eraikinak oinplano laukizuzen luzanga du. Teilatuari dagokionez, bi isuraldekoa da eta gailurra fatxada nagusiarekiko perpendikularra da. Altueran bi solairu eta ganbara ditu. Fatxada nagusia hiru modulok osatzen dute. Alboetako biak, erdikoa baino aurreratuagoak, harri-hormaz eginda daude, silarrizkoeskantzuekin. Beheko solairuan jatorrizkoa ez den bao bana dute, dintelduna, eta goikoetan bao ojibal geminatuak, silarri monolitikoetan landutako kiribil bikoizdunak. Erdiko gorputzean karrerapea dago, dinteltzat habe handi bat duena. Kontserbatu egin dira zurezko piezez egindako bastidorea, irudi geometrikoz hornitua, eta goiko solairuaren itxidura osatzen zuten zenbait ohol eta arkutxo. Itxidura berezi hori hiru erregistrotan antolatutako zurezko pantaila batek osatzen zuen, lama eta ohol arremetuez osatua. Aldenik alden suhesi sendo bat dago eta eraikinaren sekzio lodiko haritzezko zutabez osatutako jatorrizko egituraren zati batzuk kontserbatzen dira. Halaber, lehenengo solairuan ohol arremetuz osatutako panelak gordetzen dira. *** *** Caserío Landetxo Goikoa El caserío Landetxo Goikoa puede considerarse el arquetipo fundacional del caserío vizcaíno. Esta construcción data del siglo XVI hacia 1510 , y se clasifica dentro de los denominados caseríos gótico-renacentistas. Landetxo Goikoa tiene un nivel de calidad constructiva impensable para la generalidad de las viviendas campesinas de su época. Actualmente, el caserío está restaurado e integrado en el parque temático Izenaduba Basoa como casa del Olentzero.

Uriguen parkea // Parque Uriguen

Lorategi botaniko txikia. Bertan, plaka identifigarriak dituzten zuhaitzak daude, bai bertokoak bai exotikoak. Parkean, Landetxo Goikoa baserria daukagu (1510ekoa); bertan daude Olentzeroren Etxea eta euskal mitologiaren gaineko Izenaduba Basoa. *** Pequeño jardín botánico con gran variedad de especies arbóreas tanto autóctonas como exóticas debidamente identificadas con placas. En el parque se encuentra el baserri Landetxo Goikoa (1510) que alberga la casa de Olentzero y a su alrededor se ha creado el primer parque sobre mitología vasca Izenaduba Basoa.

Olalde

Euskal herriko jolasan museoa. *** Museo del deporte rural vasco.

Lauaxeta olerkaria // Poeta Lauaxeta

LAUAXETA OLERKARIA / POETA LAUAXETA Esteban Urkiaga Lauaxeta euskal poetarik onenetakotzat jotzen da. Laukizen jaio eta Mungian eman zituen umezaroa eta gaztaroa. Euskal Pizkundearen sorreran eta garapenean hartu zuen parte eta Euskal politikagintzan bete-betean sartuta egon zen. Gerra zibila hasi zenean, Euskal Gudarostean sartu zen, batez ere, propaganda lanetan. Kazetari bati Condor Legioak eragindako hondamendia erakusten zebilela atxilotu egin zuten, eta Gasteizen fusilatu zuten 1937an. *** *** *** Esteban Urkiaga Lauaxeta está considerado como uno de los mejores poetas vascos. Natural de Laukiz, pronto se trasladó a Mungia donde vivió gran parte de su niñez y juventud. Colaboró en la creación y posterior desarrollo del movimiento literario Euskal Pizkundea, o Primer Renacimiento Vasco, y participó activamente en la vida política vasca. Tras el estallido de la Guerra Civil, se enroló en el ejército, donde realizó fundamentalmente misiones de propaganda. Fue detenido mientras mostraba a un periodista la destrucción de Gernika tras el bombardeo de la Legión Cóndor y fusilado en 1937 en Vitoria-Gasteiz.

Karmengo Ama Birjina // La Virgen del Carmen

Butroi kalea KARMENGO AMA BIRJINA / LA VIRGEN DEL CARMEN Zubiaga eta Butroi kaleen arteko horma-hobitxo batean, Karmengo Ama Birjina dago. Karmen egunean sano jai polita egiten da, auzoko guztiak elkartzen dira Ama Birjinari lore-eskaintza egiteko. Herrira hurbiltzen baldin bazara, Idi probak eta kalea usain gozoz betetzen duen sardinada dastatzea gomendatzen dizugu. *** *** *** En la confluencia de las calles Zubiaga y Butroi, en una hornacina, se sitúa la imagen de la Virgen del Carmen. En la actualidad la festividad del Carmen es muy popular en el barrio efectuándose todos los años una tradicional ofrenda floral a la Virgen. Si coincide tu paso por la Villa el 16 de julio, no te puedes perder la prueba de bueyes y la sardinada popular.

Anbulategia eta Azoka aretoa // Ambulatorio y zona de Feria

San Inazio eta Gogo mobila // San Ignacio y el Gogo mobil

San Inazio, Trobika auzoa, jaia Uztailaren 31an // San Ignacio, barrio de Trobika,se su festividad se celebre el 31 de Julio. *** En 1957 Munguía Industrial, S.A., una empresa vasca, llega a acuerdos con Hans Glas para la producción del Goggomobil T 250. La producción comienza en 1962, en el que se fabricaron 1.100 unidades. En 1963 se fabricaron 2.100, en 1964 se vendieron 1.900 y en 1965 sólo se produjeron 450 unidades. En 1965 se incorporó a la producción el modelo T 350 y la furgoneta. A principios del año 1966 toda la producción se centra en el Goggomobil 400 S, si bien solo se produjeron unas 550 unidades debido al stock de unidades no vendidas del año anterior. Ya desde 1962, huelgas, problemas con los concesionarios y más tarde la competencia del SEAT 600 llevaron a la empresa a buscar alternativas a la producción del Goggomobil. Se contactó a Standard Triumph, a BMW o a Volkswagen, pero la oposición del Ministerio de Industria llevó las conversaciones al fracaso. También hubo conversaciones con Honda, pero finalmente sería Lambretta quien llegaría a un acuerdo. El cierre de Munguía Industrial se produjo en 1966, debido a la falta de ventas del Goggomobil y la falta de dinero para inversiones que hubieran permitido fabricar otros modelos.

Euskera gogoan // El Euskera en el pensamiento

Amaiera (fin)